Όταν ο αναγνώστης έρχεται αντιμέτωπος με ένα βιβλίο τόσο απλά γραμμένο και ταυτόχρονα τόσο αληθινό, όπως το βιβλίο «Στόουνερ», είναι εύκολο να παραπλανηθεί αν επικεντρωθεί στην αναζήτηση των προθέσεων του συγγραφέα και δεν επιτρέψει στα συναισθήματα που ξεσηκώνει η ανάγνωση αυτού του βιβλίου να τον κυριεύσουν.

Το βιβλίο, μ’ ένα άμεσο και διαυγές ύφος, αναφέρεται στη ζωή ενός αγοριού που έφυγε από το φτωχικό αγροτικό σπίτι του για να σπουδάσει, πήρε το Διδακτορικό του στη Φιλοσοφία, δίδαξε λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο του Μιζούρι και πέθανε μόλις στα 65 του χρόνια. Οι συνάδελφοί του ποτέ δεν τον ξεχώρισαν και ελάχιστοι από τους φοιτητές του διατηρούσαν, μετά το θάνατό του, σαφή εικόνα του.

Όλα αυτά τα μαθαίνουμε στην πρώτη σελίδα του μυθιστορήματος του Τζον Γουίλιαμς που πρωτοκυκλοφόρησε το 1965 και κατάφερε, τότε, να πουλήσει μόλις 2.000 αντίτυπα.

Ο Γουίλιαμ Στόουνερ γράφτηκε στο πρώτο έτος του Πανεπιστημίου του Μιζούρι το 1910, σε ηλικία δεκαεννέα ετών. Οκτώ χρόνια αργότερα, όταν ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος βρισκόταν στην κορύφωσή του, έπαιρνε το διδακτορικό του δίπλωμα και γινόταν μέλος του διδακτικού προσωπικού στο ίδιο πανεπιστήμιο, όπου δίδαξε μέχρι το θάνατό του, το 1956. Δεν έφτασε πιο πάνω από τον βαθμό του επίκουρου καθηγητή και ελάχιστοι φοιτητές, απ’ αυτούς που είχαν παρακολουθήσει τα μαθήματά του, διατηρούσαν σαφή εικόνα του. Όταν πέθανε, οι συνάδελφοί του, αντί μνημοσύνου, δώρισαν ένα μεσαιωνικό χειρόγραφο στη βιβλιοθήκη του πανεπιστημίου. Δεν αποκλείεται το χειρόγραφο αυτό να βρίσκεται ακόμη στη Συλλογή Σπανίων Βιβλίων, με την αφιέρωση : «Δωρεά στη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου του Μιζούρι, στη μνήμη του Γουίλιαμ Στόουνερ. Εκ μέρους των συναδέλφων του του Τμήματος Αγγλικής Φιλολογίας».

Αν τύχει και κάποιος φοιτητής συναντήσει το όνομα Γουίλιαμ Στόουνερ, ενδέχεται να αναρωτηθεί γενικά και αόριστα ποιος να ήταν αυτός. Η περιέργειά του πάντως σπάνια θα ξεπεράσει το επίπεδο της απλής ερώτησης. Οι συνάδελφοι του Στόουνερ, οι οποίοι δεν του είχαν ιδιαίτερη εκτίμηση όσο ζούσε, τώρα πια τον αναφέρουν σπανίως. Στους μεγαλύτερους το όνομά του λειτουργεί ως υπενθύμιση του αναπόφευκτου για όλους τέλους, για τους νεότερους είναι απλώς ένας ήχος που δεν ανακαλεί τίποτε από το παρελθόν ούτε τους θυμίζει κάποιον που είχε σχέση με τους ίδιους ή με τη σταδιοδρομία τους.

Η ιστορία που περιγράφεται στο βιβλίο, μιας ζωής γεμάτης σκληρή δουλειά, χωρίς αναγνώριση, έχει αρκετά κοινά στοιχεία με τη ζωή του συγγραφέα, ο οποίος επίσης προερχόταν από αγροτική οικογένεια, σπούδασε στο πανεπιστήμιο του Μιζούρι και δίδαξε στο πανεπιστήμιο του Ντένβερ για περίπου 30 χρόνια. Μετά το ‘Στόουνερ’ ο Γουίλιαμς έγραψε ένα βιβλίο για τον αυτοκράτορα Αύγουστο, προϊόν έρευνας και προσωπικών εκτιμήσεων που όμως του χάρισε το μισό από το Εθνικό Βραβείου Βιβλίου. Το άλλο μισό απονεμήθηκε στον Τζον Μπαθ για το βιβλίο του ‘Χίμαιρα’ και αυτή είναι η πρώτη περίπτωση διχασμένης κρίσης στην ιστορία των βραβείων. Ένας φίλος του Γουίλιαμς, αναφερόμενος σε κείνον σε κάποιο λογοτεχνικό περιοδικό είπε : ‘Ο Τζον είναι σχεδόν διάσημος με το να μην είναι διάσημος’.

Ο χαρακτήρας του Γουίλιαμς, ο Γουίλιαμ Στόουνερ υπήρξε το ίδιο ταπεινός με το δημιουργό του. Γεννημένος σε μια μικρή φάρμα, ενός χωριού έξω από το Μιζούρι, ήταν προορισμένος να ακολουθήσει τα χνάρια των γονιών του και να περάσει τη ζωή του  καλλιεργώντας το ίδιο άγονο κομμάτι γης με αυτούς. Ο πατέρας του ήταν ένας άνθρωπος χωρίς φιλοδοξίες που αγωνιζόταν να ξεπεράσει τη μία μέρα μετά την άλλη, ενώ η μητέρα του «κοίταζε τη ζωή της καρτερικά, σαν να ήταν μια παρατεταμένη στιγμή που όφειλε να την υπομείνει». Το σπίτι τους περιγράφεται σαν «ένα μοναχικό σπιτικό με μοναχοπαίδι εκείνον και συνεκτικό δεσμό την ανάγκη για σκληρή δουλειά».

Με την παραίνεση ενός αγροκόμου ο πατέρας του αποφασίζει να τον στείλει στο πανεπιστήμιο της Κολόμπια για να σπουδάσει Γεωπονική. Αλλά σύντομα, με την επιρροή ενός εμπνευσμένου καθηγητή Αγγλικής Λογοτεχνίας, αλλάζει κατεύθυνση σπουδών και στρέφεται σ’ αυτό που θα αποτελέσει την μεγάλη αγάπη της ζωής του, τη Λογοτεχνία.

Ως φοιτητής δεν  έλκεται μόνο από τη λογοτεχνία αλλά και από τη γραμματική στην οποία διέκρινε ότι εξελίσσεται από το ίδιο της το υλικό διαποτίζοντας τη γλώσσα και υποστηρίζοντας την ανθρώπινη σκέψη.  Αυτό που είναι αξιοσημείωτο στο πρώτο μέρος του μυθιστορήματος είναι ότι ο Στόουνερ φαίνεται να στέκεται σε απόσταση από όλους στο περιβάλλον του, ακόμα και  από τον ίδιο του τον εαυτό. Όταν συναντά μια νεαρή γοητευτική κοπέλα στο σπίτι ενός καθηγητή του, αποφασίζει αμέσως ότι θέλει να την παντρευτεί. Την φλερτάρει για περίπου δύο εβδομάδες και τελικά την παντρεύεται για να διαπιστώσει σύντομα πόσο ψυχολογικά ασταθής είναι. Παγιδευμένος σε έναν αποτυχημένο γάμο και εμποδισμένος από τη σύζυγό του να αναπτύξει μια σχέση με τη μοναδική του κόρη καταφεύγει στο χώρο του πανεπιστημίου και στη διδασκαλία. Η  μελέτη των συγγραμμάτων και η προετοιμασία των μαθημάτων του τον απορροφούν εντελώς.

Έξω όμως από το χώρο του πανεπιστημίου η ζωή προχωρά. Η συντριβή της Γουώλ Στρητ το 1929 είναι η αιτία της αυτοκτονίας του πεθερού του ενώ ο Ισπανικός εμφύλιος και ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος είναι η αιτία της μείωσης του  φοιτητικού πληθυσμού. Ο Στόουνερ αν και μαθαίνει για τις βιαιότητες και τις τραγωδίες που επιφέρουν αυτά τα γεγονότα, παραμένει σταθερός στο πρόγραμμά του και αισθάνεται ασφαλής και προστατευμένος από την σκληρότητα μέσα στο χώρο του πανεπιστημίου. Μέχρι που ανακαλύπτει ότι η αναλγησία και η αδικία όχι μόνο υπάρχουν παντού αλλά απειλούν και τη δουλειά του. Η αντίδραση του Στόουνερ στην άδικη επίθεση που δέχεται από ένα συνάδελφό του είναι να κλειστεί περισσότερο στον εαυτό του και τη διδασκαλία του. Μπορεί να μην υπήρξε ξεχωριστός ή διακεκριμένος ακαδημαϊκός αλλά αναμφίβολα είναι ένας απόλυτα αφοσιωμένος δάσκαλος. Οι ελάχιστοι φίλοι που έχει δεν μπορούν πλέον να κατανοήσουν τις αντιδράσεις του, εκτός από μια νεαρή συνάδελφό του με την οποία συνδέεται ερωτικά για ένα διάστημα. Είναι η μόνη εποχή που ο Στόουνερ είναι ευτυχής που βρίσκεται με κάποιον που τον αγαπάει.  Αλλά δυστυχώς αυτό το ευχάριστο διάλειμμα στη μίζερη ζωή του είναι σύντομο.

Το βιβλίο κλείνει με το θάνατο του Στόουνερ, ενός ανθρώπου όχι και πολύ επιτυχημένου, ενός ανθρώπου που αρνήθηκε να πολεμήσει και για την πατρίδα αλλά και για το δίκιο του. Ενός πεισματάρη, που δεχόταν παθητικά να τον μειώνουν. Ενός αφοσιωμένου δασκάλου που έκανε το επάγγελμά του σκοπό και χαρά της ζωής του. Ο Στόουνερ είναι ένας μοναδικός μυθιστορηματικός χαρακτήρας για όλα του αυτά τα χαρακτηριστικά όσο και για την πολυπλοκότητά του. Γιατί ήταν ένας άνθρωπος που δεν έφυγε αισθανόμενος πικραμένος ή αδικημένος. Αντίθετα έφυγε χαρούμενος, κρατώντας στα χέρια του το μοναδικό βιβλίο που έγραψε. Χαρούμενος γιατί είχε χρειαστεί μια ζωή – και ίσως ένα θάνατο – για να καταλάβει τον εαυτό του, να δει τη ζωή του ολόκληρη χωρίς ψευδαισθήσεις και χωρίς λύπη, να συνειδητοποιήσει ότι η ζωή του δεν ήταν μάταιη αφού βρήκε αυτό που είχε ανάγκη, όχι στα βιβλία αλλά στην αγάπη για τη μελέτη του.

«Τα δάχτυλα λασκάρησαν, το βιβλίο που κρατούσαν γλίστρησε, αργά στην αρχή, μετά πιο γρήγορα, πάνω στο ασάλευτο σώμα κι έπεσε στη σιωπή του δωματίου».

Το μυθιστόρημα «Στόουνερ» κυκλοφορεί από τη σειρά ALDINA των εκδόσεων GUTENBERG, σε μετάφραση Αθηνάς Δημητριάδου.

Εκδόσεις GUTENBERG