Το 19^ο αιώνα η βιβλιογραφία στη Βραζιλία επικεντρώθηκε κυρίως στο μυθιστόρημα, εξετάζοντας μέσα από αυτό, τις τάσεις της κοινωνίας και ιδιαίτερα της νέας γενιάς. Στα πρώτα μυθιστορήματά του, ο Machado de Assis ακολούθησε την τάση του ρομαντισμού που διέπεται από έντονο συναισθηματισμό, πριν επιλέξει το δρόμο του ρεαλισμού που χαρακτηρίζει τη δεύτερη φάση των έργων του. (βλ. Ρεαλιστική Τριλογία)

Από το προλογικό σημείωμα του συγγραφέα :

«Μη με κατηγορήσετε για ό,τι σας φανεί ρομαντικό. Ανάμεσα στα βιβλία που σκάρωσα τότε, αυτό μου ήταν ιδιαίτερα αγαπητό. Και τώρα ακόμη, που έχει περάσει καιρός από τότε που έβαλα πλώρη για άλλες σελίδες, αλλιώτικες, ακούω έναν απόμακρο αντίλαλο καθώς ξαναδιαβάζω τούτες εδώ – τον αντίλαλο της νιότης και της αφελούς πίστης. Είναι προφανές πως σε καμιά περίπτωση δε θα τους αφαιρούσα αυτό το παλαιικό στοιχείο που τις χαρακτηρίζει. Κάθε έργο ανήκει στην εποχή του. M. de A.»

Η ιστορία του βιβλίου «Ελένα»  λαμβάνει χώρα σε ένα αγρόκτημα στην επαρχία του Ρίο ντε Τζανέιρο του δέκατου ένατου αιώνα και αρχίζει με το θάνατο του συμβούλου Βάλε, ιδιοκτήτη του αγροκτήματος, και πατέρα του Εστάσιο. Στη διαθήκη του ο σύμβουλος Βάλε αποκαλύπτει ότι έχει μια κόρη εκτός γάμου, που ονομάζεται Ελένα, και αναθέτει στην αδελφή του Ούρσουλα και στο γιό του Εστάσιο το καθήκον να την πάρουν στο σπίτι και να την αντιμετωπίσουν σαν ισότιμο μέλος της οικογένειας.

Όταν η Ελένα εμφανίζεται στο σπίτι, υπάρχει ένας αέρας καχυποψίας σχετικά με το παρελθόν της, ειδικά από την κυρία Ούρσουλα. Η Ελένα είναι, με πολλούς τρόπους, ένας μεταβατικός χαρακτήρας μεταξύ των ξεθωριασμένων αριστοκρατικών αξιών της ολιγαρχίας και της αναδυόμενης αστικής μεσαίας τάξης. Η σημασία της κάστας είναι εμφανής ειδικά στους χαρακτήρες του μυθιστορήματος που εκπροσωπούν την πιο παλιά γενιά.

Ωστόσο, για τον Εστάσιο, το θέμα της κοινωνικής καταγωγής της Ελένα δεν έχει καμιά σημασία και την αποδέχεται για τις αρετές και τις δεξιότητες που έχει. Χαρακτηριστικά που ανήκουν στις γυναίκες της μεσαίας τάξης και προβάλλονται στο βιβλίο σε αντίθεση με τις αριστοκρατικές αξίες που τείνουν στην αδράνεια της ομορφιάς, των λούσων και του πλούτου.

Το βιβλίο του Machado de Assis, «Ελένα», είναι ένα από αυτά τα βιβλία που ο αναγνώστης νομίζει ότι ξέρει ακριβώς τι θα συμβεί στο επόμενο κεφάλαιο και ποια θα είναι η κατάληξη της ιστορίας. Όμως, θα πέσει έξω γιατί είναι μεν ένα εξαιρετικό δείγμα μυθιστορήματος εποχής, λιτό, ρομαντικό, με μια καλή δόση δράματος και ένα τέλος ασυνήθιστο, μελαγχολικό και τραγικό, είναι όμως και ένα βιβλίο που πραγματεύεται θέματα αμφιλεγόμενα και ανατρεπτικά. Φανταστείτε το 1850 ένας πατέρας που με τη διαθήκη του ζητάει από την οικογένειά του να αποδεχθεί την εκτός γάμου κόρη του ή ένας αδελφός που ερωτεύεται την αδελφή του, τι αντιμετώπιση θα είχαν από το κοινό της εποχής.

Συχνά, ο Machado de Assis θίγει στα βιβλία του τις πολιτικές και κοινωνικές πτυχές της εποχής, στοιχεία που βρίσκουμε και σ’ αυτό το βιβλίο του όπου βάζει τους βασικούς του χαρακτήρες να παραπαίουν ανάμεσα σε ό, τι προστάζει η λογική  και σε ό, τι επιθυμεί η καρδιά.

Με σύντομους διάλογους και μια μοναδική περιγραφή των χαρακτήρων, ο Machado de Assis κάνει το βιβλίο «Ελένα» μια μαγευτική ανάγνωση.

Το βιβλίο κυκλοφορεί από τη σειρά ALDINA των εκδόσεων GUTENBERG σε μετάφραση Νίκου Πρατσίνη. Στον Ν. Πρατσίνη ανήκει και ο πρόλογος αλλά και το εκτενές και κατατοπιστικό επίμετρο για την εποχή, τη ζωή και το έργο του συγγραφέα.

Εκδόσεις : GUTENBERG