Το 2018 γνωρίσαμε στην Ελλάδα το πολυβραβευμένο μυθιστόρημα του Φερνάντο Αραμπούρου (Fernando Aramburu, 1959-), ‘Πατρίδα’ (εκδόσεις Πατάκη, Μετάφραση Τ. Σπερελάκη), βιβλίο που θεωρείται ένα από τα σπουδαιότερα ισπανόφωνα βιβλία της εποχής µας. Ένα βιβλίο που συγκίνησε παγκοσμίως το αναγνωστικό κοινό τόσο με τους αφοπλιστικά δομημένους χαρακτήρες του όσο και με την ιστορία του διχασμού, την ιστορία της χώρας των Βάσκων, την ιστορία της ίδιας της Ισπανίας.

Δύο χρόνια αργότερα από τις εκδόσεις Πατάκη κυκλοφορεί ένα προγενέστερο έργο του Αραμπούρου, το βιβλίο ‘Τα χρόνια της βραδύτητας’. Η δράση της ιστορίας του βιβλίου τοποθετείται  στο Σαν Σεμπαστιάν. Σ’ αυτό το έργο του ο συγγραφέας επιστρέφει στη γενέτειρά του στα τέλη της δεκαετίας του ’60, – μια  εποχή που η ΕΤΑ άλλαζε κατεύθυνση και από οργάνωση για τη διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς των Βάσκων διαμορφωνόταν σε παραστρατιωτική ένοπλη οργάνωση που αγωνιζόταν για την ανεξαρτησία της χώρας των Βάσκων – για να δώσει μια εικόνα της εποχής μέσα από μια οικογενειακή ιστορία.

Το 1968 σε ένα χωριό κοντά στη Ναβάρρα μια μητέρα αδυνατεί να θρέψει τα τρία παιδιά της μετά την εγκατάλειψή της από το σύζυγό της. Αναγκάζεται λοιπόν να στείλει τον μικρότερο γιό της, τον οκτάχρονο Τσίκι, στην αδελφή της που μένει στο Σαν Σεμπαστιάν. Ο μικρός ταξιδεύει με το λεωφορείο κουβαλώντας μια μικρή βαλίτσα με τα υπάρχοντά του και ένα κουτί με δύο ζωντανές κότες – το πεσκέσι από το χωριό που του έδωσε η μητέρα του σαν ευχαριστία και αντίδωρο για τη φιλοξενία του παιδιού της.

Στο νέο του σπίτι, ένα σπίτι της εργατικής τάξης που είναι και το κύριο σκηνικό για τη δράση της ιστορίας, ο Τσίκι συναντά την αυταρχική θεία Μαριπούι, τον θείο Βισεντίκο που εργάζεται σε ένα εργοστάσιο σαπουνιών και όταν είναι στο σπίτι προτιμάει να μένει σιωπηλός και αποτραβηγμένος για να αποφεύγει τους καυγάδες, την Μάρι Νιέβες την χοντρούλα ξαδέρφη του που εργάζεται σε κομμωτήριο και έχει το μυαλό της στ’ αγόρια και τον Χουλέν τον εικοσάχρονο ξάδερφό του που φαντάζεται τον εαυτό του ταγμένο στα ιδανικά και τις θυσίες της ΕΤΑ. 

Ο ιερέας της ενορίας, ο δον Βικτοριάνο, είναι επίσης ένας βασικός χαρακτήρας της ιστορίας, καθώς ελέγχει και επηρεάζει τους πιστούς της περιοχής και ειδικά τους νέους, στους οποίους μιλά μόνο στα βασκικά, πηγαίνει για πεζοπορία μαζί τους και τους μυεί στα μυστικά της ΕΤΑ φανατίζοντάς τους με τη μοναδικότητα του βασκικού πολιτισμού.

‘Τα χρόνια της βραδύτητας’ είναι ένα μυθιστόρημα γεμάτο από ταπεινούς, ελάχιστα μορφωμένους χαρακτήρες  που χειραγωγούνται από τον εθνικιστικό κλήρο της εποχής, χαρακτήρες στους οποίους η δειλία και ο ηρωισμός συνυπάρχουν · ένα βιβλίο τρυφερό, αστείο και καινοτόμο.

‘Ο Χουλέν ήταν αλλεργικός στο τυπωμένο χαρτί. Μερικές φορές (υποψιάζομαι με στόχο να ακούσει τον εαυτό του ή να με εντυπωσιάσει) προσπαθούσε να εκφραστεί θεωρητικά σε σχέση με τις πολιτικές ανησυχίες του· σε καμία περίπτωση όμως, πιστέψτε με, δεν πήγαινε πέρα από την αδέξια επανάληψη συνθημάτων και φράσεων που είχε ακούσει από άλλους.’

Η ιστορία μεταφέρεται στους αναγνώστες από δύο οπτικές γωνίες. Η πρώτη είναι η περιγραφή των αναμνήσεων του Τσίκι, που μεγάλος πια στέλνει επιστολές με αυτά που θυμάται στον συγγραφέα. Η δεύτερη είναι οι σημειώσεις, οι σκέψεις και οι προβληματισμοί του ίδιου του συγγραφέα για την ιστορία του Τσίκι. Με αυτόν τον τρόπο το μυθιστόρημα ισορροπεί μεταξύ της κύριας ιστορίας και εκείνων των πρόσθετων λεπτομερειών που προσθέτει ο συγγραφέας: συνομιλίες που δεν έχουν συμβεί, σκηνές που δεν θα μπορούσε ποτέ να γνωρίζει ο Τσίκι. Το αποτέλεσμα είναι μια ολοκληρωμένη απεικόνιση μιας εποχής και μιας τεταμένης κοινωνικής κατάστασης. Αλλά επίσης είναι και ένα παράδειγμα για το πώς μια πραγματική εμπειρία μπορεί να μετατραπεί σε μυθιστόρημα· ποια γεγονότα είναι ενδιαφέροντα για τον συγγραφέα, ποια είναι περιττά, ποιες πληροφορίες θεωρεί απαραίτητες για ανάπτυξη και ποιες αποφασίζει να αφήσει στη λήθη. Μ’ αυτό τον πρωτότυπο τρόπο ο Αραμπούρου ζωγραφίζει την τοιχογραφία μιας οικογένειας της εποχής και παρατηρεί με τον ίδιο σκεπτικισμό που συναντήσαμε στην ‘Πατρίδα’, τον τρόπο που η  πολιτική άφησε ανεξίτηλο το σημάδι της σε καθένα από τα μέλη της. Ίσως αυτός είναι και ο λόγος που το θέμα της ΕΤΑ, αν και είναι καθοριστικό λόγω της ιστορικής του σημασίας, είναι αδύναμο σε σύγκριση με τις υπόλοιπες σκηνές του βιβλίου.

Καθώς η ιστορία εξελίσσεται, μαζί της ωριμάζουν και οι χαρακτήρες που έρχονται αντιμέτωποι με τις αυταπάτες τους, βιώνοντας ντροπή, συμβάσεις, αμαρτίες, φόβο, βία, μοναξιά.

Η Μάρι Νιέβες φέρνει στον κόσμο ένα παιδί χωρίς να είναι σίγουρη για τον πατέρα και αναγκάζεται σ’ ένα γάμο για να αποφύγει την περιθωριοποίηση από τη συντηρητική γειτονιά. Ο Χουλέν ανύμπορος να συμβαδίσει με τις συνέπειες του ένοπλου αγώνα, αποκτά τη ρετσινιά του προδότη και εγκαταλείπει οριστικά την πατρίδα και την οικογένειά του για να επιβιώσει. Η περήφανη Μαριπούι αναθεωρεί την πίστη της, μια πίστη που έτσι κι αλλιώς καμμιά παρηγοριά δεν της πρόσφερε.

‘Σημείωση 29

Όταν σταματώ για να φέρω στο μυαλό μου τις αναμνήσεις μου από εκείνα τα χρόνια, μου ξανάρχεται μια παλιά αίσθηση βραδύτητας. Έχω την εντύπωση ότι σήμερα ένα λεπτό διαρκεί τριάντα με σαράντα δευτερόλεπτα· αντίθετα, τα λεπτά της δικτατορίας διαρκούσαν ενάμισι με δύο λεπτά. Τρεις δεκαετίες βρισκόταν ο Φράνκο στην εξουσία, χαιρετώντας τα πειθήνια και απολίτικα πλήθη με νωθρό, τρεμάμενο και ολοένα πιο εξασθενημένο χέρι (πράγμα που δεν τον εμπόδιζε να υπογράφει θανατικές καταδίκες), και, παρόλο που στα τέλη της δεκαετίας του ’60 είχαν ήδη αρχίσει να αναδεύονται τα υπόγεια ύδατα, η ιστορία της Ισπανίας σερνόταν ακόμα νωχελικά. Σε άλλες χώρες φαίνεται σαν να ζούσαν πιο γρήγορα, οι μόδες διαδέχονταν η μία την άλλη με αρκετή ταχύτητα, συνέβαιναν περισσότερα πράγματα – ή απλώς συνέβαιναν πράγματα. Μπαίνω στον πειρασμό, τουλάχιστον σε ορισμένα σημεία του μυθιστορήματος, να κάνω μια προσπάθεια να μεταδώσω μέσω ενός στιλ μελετημένα αργού εκείνη την αίσθηση ιστορικού μαρασμού. Θα βαρεθούν οι αναγνώστες; Θα πρέπει να διανθίσω το βιβλίο με ανέκδοτα σε υποσημειώσεις;’

Το βιβλίο ‘Τα χρόνια της βραδύτητας’ του Φερνάντο Αραμπούρου κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ σε μετάφραση Τιτίνας Σπερελάκη.

Εκδόσεις : ΠΑΤΑΚΗΣ