Το βιβλίο «Δόκτωρ Σαξ» του Τζακ Κέρουακ, που γράφτηκε το 1952 στην πόλη του Μεξικού όταν ο συγγραφέας ζούσε εκεί με τον Μπάροουζ, κυκλοφόρησε πρόσφατα στην Ελλάδα, σχεδόν 60 χρόνια μετά την έκδοσή του στην Αμερική. Αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της λεγόμενης «μπιτ λογοτεχνίας» τόσο στο ύφος του όσο και στη θεματολογία του. Αν και ο «Δόκτωρ Σαξ» δεν είναι τόσο δημοφιλής όσο το «Στο Δρόμο» που αποτελεί μια από τις μεγάλες αναφορές της «μπιτ λογοτεχνίας» και το σημαντικότερο έργο του Κέρουακ, ο ίδιος ο συγγραφέας το θεωρεί ως «Το καλύτερο βιβλίο που έχω γράψει ή που πρόκειται να γράψω».

Δεκαετία του 50, στο Λόουελ της Μασσαχουσέτης, στις όχθες του ποταμού Μέριμακ, βορειοανατολικές ΗΠΑ. Ο έφηβος Τζακ Ντουλουόζ, γαλλοκαναδικής καταγωγής δείχνει να δυσκολεύεται και κάποιες φορές να πνίγεται στο περιβάλλον του, στους ρυθμούς της τζαζ και στο περιθώριο. Αναμειγνύει συνεχώς την πραγματικότητα με τη φαντασία «Ο Δόκτωρ Σαξ ζούσε στο δάσος, δεν ήταν της πόλης πλάσμα» και με αυτόν τον τρόπο δεν είναι ξεκάθαρο στον αναγνώστη αν ο Δόκτωρ Σαξ υπήρξε στη ζωή ή στο μυαλό του Τζακ.

«Τον Δόκτωρα Σαξ εγώ πρώτη φορά τον είδα με τα παλαιότερα χαρακτηριστικά του, νωρίς στην Καθολική παιδική ηλικία – θάνατοι, κηδείες, το σάβανο, η σκοτεινή μορφή στη γωνία όταν εσύ κοιτάζεις το φέρετρο με τον νεκρό στο πένθιμο σαλόνι του σπιτιού με την πόρτα ανοιχτή κι ένα φριχτό πορφυρό στεφάνι πάνω της.»

Η παιδική και η εφηβική ζωή του Τζακ (Ντουλουόζ ή Κέρουακ;) κυριαρχείται από τους δρόμους του μουντού Λόουελ, το γήπεδο του μπέιζμπολ που αγνοείται από το επικείμενο Ινστιτούτο Υφαντουργίας και τα παιχνίδια που παίζουν τα παιδιά στους δρόμους με επιμονή και προσήλωση. Όμως οι δρόμοι του Λόουελ κατοικούνται και από φαντάσματα όπως του πατέρα και του νεκρού αδελφού του Τζακ αλλά και αυτοκτονίες, νέα παιδιά και μαθητές που πέθαναν νωρίς.

«Ο αδελφός μου ο Ζεράρ είχε την πίστη, την κιβωτό, ότι τα φαντάσματα των πεθαμένων κάτω από το σπίτι έφταιγαν για το ότι ακούγονταν τριξίματα καμιά φορά και ήχοι μεταλλικοί – και γύψος που έσπαγε, κι έπεφταν κούκλες αραπάκια και ιρλανδάκια από το ερμάρι. Μες στο σκοτάδι στο μισο-ύπνι τη νύχτα τον είδα να στέκεται πάνω από την κούνια μου με ατίθασα μαλλιά, πάγωσε η καρδιά μου, στράφηκα έντρομος, κοιμόντουσαν στο μεγάλο κρεβάτι κι η μάνα μου κι η αδελφή μου, κι εγώ ήμουν στην κούνια, και στεκόταν εκεί αδιάλλακτος ο Ζεράρ, ο αδελφός μου…μπορεί να ήταν ένα παιχνίδισμα των σκιών. Α, ο Σκιάς! Ο Σαξ!».

Σ’ αυτούς προστέθηκε η φιγούρα του Δόκτορα Σαξ, το προσωπικό φάντασμα του Ντουλουόζ. «Ο Δόκτωρ Σαξ κρύβεται στη γωνιά του μυαλού μου.» Τρελός, αριστοκράτης, ατρόμητος, χαρούμενος, αινιγματικός γίνεται «παλιός φίλος, φάντασμα, προσωπικός άγγελος, ιδιωτική σκιά, μυστικός εραστής».

Ο ήρωας του βιβλίου είναι ο Δόκτωρ Σαξ ή ο Τζακ Ντουλουόζ ή μήπως ο ίδιος ο Κέρουακ, αναρωτιέται κάποιος μετά την ολοκλήρωση της ανάγνωσης του βιβλίου; Η απάντηση αυτή δεν είναι μονοσήμαντη και κοινή για όλους τους αναγνώστες, καθώς οι ευκαιρίες για να ταυτιστείς με το ένα ή το άλλο πρόσωπο, διαδέχονται η μία την άλλη. Το βιβλίο έχει έντονα αυτοβιογραφικά στοιχεία ξεκινώντας από το όνομα και την καταγωγή του ήρωα – Τζακ που είναι κοινά με του συγγραφέα, την πόλη – το Λόουελ- στην οποία γεννήθηκαν και έζησαν αλλά και γεγονότα που σημάδεψαν ήρωα και συγγραφέα – όπως ο θάνατος του μικρότερου αδελφού του, Ζεράρ.

Η εφηβεία του Τζακ είναι μια εφηβεία ιδωμένη διαφορετικά,  μέσα από την ιδιότυπη ματιά και γραφή του Κέρουακ. Ο Κέρουακ, στο «Δόκτωρ Σαξ», αποδομεί για μια ακόμη φορά, όπως και οι υπόλοιποι εκπρόσωποι της «μπιτ λογοτεχνίας», την Αμερική. Το αμερικάνικο όνειρο που χαρακτηρίζεται από μια συντηρητική κοινωνία με έντονα καταναλωτικές ανάγκες και χαρακτηριστικά συμβατική οικογενειακή ζωή. Μια Αμερική που όμως αν δεν έχεις τα απαραίτητα γερά στηρίγματα σε συντρίβει, σε εξαφανίζει. Αυτά τα στηρίγματα αναζητά ο Τζακ στην πραγματικότητα και στη φαντασία του κι εκεί έρχεται αρωγός του ο «Δόκτωρ Σαξ» με την κάπα του να ανεμίζει, με το πλατύγυρο καπέλο του.

Το βιβλίο αποτελεί καθαρή έκφραση του χαρακτηριστικού τρόπου και της ιδιότυπης «αυτόματης» γραφής του συγγραφέα. Διαβάζεται και δημιουργεί την αίσθηση ότι γράφτηκε απνευστί, από το συγγραφέα ο οποίος χρησιμοποιεί τα γνώριμα εκφραστικά του μέσα όπως εξαιρετικά μεγάλες προτάσεις (κάποιες φορές) με ενσωματωμένα διαφορετικά περιστατικά, νοήματα και αφηγήσεις, αδιάκοπες μεταφορές στο παρελθόν και το παρόν και έντονο ρυθμό.

Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη σε εξαιρετική μετάφραση του έμπειρου Γιώργου – Ίκαρου Μπαμπασάκη, η οποία συντελεί στην απόδοση στα ελληνικά του ύφους και του ρυθμού της γραφής του Κέρουακ.

Εκδόσεις : ΠΑΤΑΚΗΣ