Ο Ζία Χάιντερ Ράχμαν (Zia Haider Rahman) σ’ αυτό το πρώτο του μυθιστόρημα δημιούργησε μια ιστορία, με σκηνικό τρεις ηπείρους, τον πόλεμο στο Αφγανιστάν, την οικονομική κρίση, τις παραγκουπόλεις του Μπαγκλαντές και τα σαλόνια και τα μπαρ που συχνάζει η αγγλική αριστοκρατία, για να πει πως ό, τι μπορούμε να μάθουμε, οποιαδήποτε νέα μας εμπειρία ή γνώση, μπορεί να ερμηνευτεί μόνο μέσα από αυτό που ήδη ξέρουμε. Υποστηρίζει ότι όλη μας η αντίληψη φιλτράρεται πάντα από το κοινωνικό υπόβαθρό μας και τις προηγούμενες εμπειρίες  και γνώσεις μας. Δύο άτομα μπορούν να διδαχθούν τα ίδια πράγματα, αλλά να τα αντιληφθούν και να τα ερμηνεύσουν με διαφορετικό τρόπο.

Οι κύριοι χαρακτήρες του μυθιστορήματος, ο ανώνυμος αφηγητής και ο φίλος του ο Ζαφάρ, ενώ είναι και οι δύο Νοτιοασιάτες  – ο αφηγητής από το Πακιστάν και ο Ζαφάρ από το Μπαγκλαντές (όπως και ο Ράχμαν *) – δεν έχουν τίποτα άλλο κοινό αφού ο αφηγητής γεννήθηκε σε μια καλά μορφωμένη πακιστανική οικογένεια με οικονομική άνεση ενώ ο Ζαφάρ γεννήθηκε και μεγάλωσε μέσα στη φτώχεια. Η αφήγηση, που γίνεται μέσα από τις συζητήσεις των δύο φίλων, δεν είναι γραμμική ενώ οι συχνές παρεμβολές άλλων ιστοριών τόσο από τη ζωή του Ζαφάρ όσο και του αφηγητή δημιουργούν μια σκόπιμη σύγχυση στον αναγνώστη που πρέπει μόνος του να ξεδιαλύνει το κουβάρι των πληροφοριών.

Οι δύο φίλοι πρωτοσυναντήθηκαν στην Οξφόρδη όπου σπούδαζαν μαθηματικά, αλλά ο τρόπος που ο καθένας τους επέλεξε να χρησιμοποιήσει τη δύναμη της γνώσης του είναι πολύ διαφορετικός. Η κοινωνική τάξη καθώς και η φυλή φαίνεται να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο τόσο στον τρόπο πρόσβασης στη δυτική κοινωνία όσο και στη χρήση της γνώσης.

Ο Ζαφάρ έχει μια ιστορία να πει. Την ιστορία της ζωής του. Την έχει ζήσει, την έχει σκεφτεί, την έχει αναλύσει. Ο αφηγητής τον ακούει και τον παρατηρεί. Τον ερμηνεύει και τον αναλύει καταγράφοντας παράλληλα πληροφορίες για τη δική του πορεία.  Η ιστορία του βιβλίου επικεντρώνεται σε έναν μόνο άνθρωπο: τον Ζαφάρ, που ενώ γεννήθηκε στο αγροτικό Μπαγκλαντές κάτω από δύσκολες συνθήκες, κάνει ένα απίστευτο άλμα προς τα πάνω στη ζωή του όταν μετακομίζει στην Αγγλία με τους θετούς γονείς του και του δίνεται η ευκαιρία μια καλής εκπαίδευσης.

«Κάπως έτσι άρχισε ο Ζαφάρ να αφηγείται τα γεγονότα στο Αφγανιστάν και, μολονότι δεν μπορούσα να φανταστώ πού θα κατέληγε, ήταν σαφές, ότι είχε μια ιστορία να διηγηθεί, μια σταδιακή αποκάλυψη. Υπήρχαν και οι παρεκβάσεις, οι αλλαγές θέματος, οι λεπτομερείς αναλύσεις, οι γενικότερες σκέψεις – κάθε είδους αποκλίσεις από την κεντρική γραμμή. Σήμερα είμαι πεπεισμένος ότι τίποτα στην αφήγησή του δεν ήταν άτοπο, τίποτα δεν ήταν άσχετο, ακόμη και αν ενίοτε φαινόταν ελλιπές και δυσνόητο. Αν έχω μείνει με την εντύπωση ότι χειραγωγήθηκα, κατανοώ επίσης ότι υπήρξε μεθόδευση – και, πίσω από αυτήν, ένας σκοπός.» 

Γιατί όμως ο Ζαφάρ αισθάνεται την ανάγκη να πει την ιστορία του; Γιατί ο αφηγητής αισθάνεται την ανάγκη να την καταγράψει; Ο Ζαφάρ αντιστέκεται στις προσκλήσεις του φίλου του για να μετατρέψει τις αναμνήσεις του σε επίσημα απομνημονεύματα. Αναπαριστά τη ζωή του μέσα από συγκεκριμένα περιστατικά όπως ένα εκτροχιασμένο τρένο στο Μπαγκλαντές, μια επίσκεψη σ’ένα σαλόνι μιας βρεττανικής αριστοκρατικής οικογένειας, μια περιστασιακή καλοκαιρινή δουλειά κοντά σε κάποιους ξυλουργούς,  το ταξίδι του στο Αφγανιστάν και βέβαια κάνει συχνές αναφορές στις δύο μεγάλες του αγάπες : την Έμιλυ και τα μαθηματικά.

Την Έμιλυ για την οποία λέει «ένιωθα διαρκώς να πολιορκούμαι από αντιφάσεις, όχι δικές της αλλά δικές μου, σε σχέση με τα αισθήματά μου για εκείνη, αυτά τα αισθήματα που με έκοβαν στα δύο και με άφηναν μοιρασμένο ανάμεσα σε δύο ανθρώπους που μισούσαν ο ένας τον άλλο και που, αν έπαιρνα το μέρος του ενός, θα ήταν σαν να τσακωνόμουν με τον άλλο. Με ρώτησες αν την αγαπούσα και σου λέω ότι ναι, την αγαπούσα, αλλά τη μισούσα κιόλας.»

«…. Και ανάμεσα σε όλα αυτά, όχι για πρώτη φορά αλλά για πολλοστή, ξανά και ξανά, επειδή το ήθελα, επειδή τα μαθηματικά παραμένουν για μένα ένα καταφύγιο, σκέφτηκα το Θεώρημα της Μη Πληρότητας του Γκέντελ, ένα θεώρημα τόσο σαγηνευτικό και ταυτόχρονα ενοχλητικό όσο ο έρωτας, ένα θεώρημα που φωτίζει τον εαυτό του ενόσω ρίχνει μια βαριά σκιά στα μαθηματικά, τη βασίλισσα των επιστημών, βασίλισσα γιατί στέκει παράμερα, αποκηρύσσοντας ρητά τις μεθόδους των επιστημών, περιφρονώντας ανενδοίαστα ό,τι αισθανόμαστε, ό,τι αγγίζουμε, ό,τι γευόμαστε….»

Οι επανειλημμένες απογοητεύσεις, οι ανεξήγητες τραγωδίες και ο συστηματικός ρατσισμός που συναντά στη ζωή του, έχουν διαμορφώσει έναν άνθρωπο θυμωμένο που αισθάνεται παρίας ακόμη και όταν αναλαμβάνει θέσεις μεγάλης ευθύνης και κύρους. Έναν άνθρωπο που δεν μπορεί να εμπιστευτεί ούτε τον ίδιο του τον εαυτό.

Το μυθιστόρημα είναι μια σπαρακτική ωδή στη μοναξιά. Τη μοναξιά της αδυναμίας μας να επιβεβαιώσουμε ακόμη και αυτά που πιστεύουμε ότι γνωρίζουμε. Εκτός αυτού όμως, στον πυρήνα της ιστορίας βρίσκεται η λαχτάρα για αναγνώριση, το να ανήκει κανείς κάπου – σε μια πατρίδα, σε μια οικογένεια, σε μια γυναίκα, σε έναν φίλο – αλλά και ο πόνος που αναπόφευκτα ακολουθεί όταν αυτή η λαχτάρα σβήσει.

Το βιβλίο «Υπό το φως των όσων γνωρίζουμε» είναι ένα μυθιστόρημα ιδεών και γνώσεων πάνω σε έναν αριθμό θεμάτων που μοιάζουν να μην έχουν τέλος. Από μαθηματικές θεωρίες, κβαντική φυσική, λογοτεχνία, οικονομικά, μέχρι την πολιτική που το 1971 γέννησε το Μπαγκλαντές, τα θέματα αναπτύσσονται σαν πνευματικό πείραμα, από τον Ράχμαν, μέσω του βασικού του ήρωα, με αποτέλεσμα ένα βιβλίο άκρως συναρπαστικό.

Το βιβλίο «Υπό το φως των όσων γνωρίζουμε» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΠΟΛΙΣ σε μετάφραση Ανδρέα Μιχαηλίδη.

* Αναμφίβολα ο Ράχμαν – σ’ αυτό το πρώτο του βιβλίο που ανέβασε υπερβολικά ψηλά τον πήχυ των προσδοκιών των αναγνωστών του – έχει καταγράψει και προσωπικές σκέψεις και εμπειρίες του αφού η ζωή του έχει κοινά στοιχεία με τη ζωή των δύο ηρώων του. Γεννημένος κι αυτός σε αγροτική περιοχή του Μπαγκλαντές μεγάλωσε στη Μ.Βρεττανία και σπούδασε στην Οξφόρδη, το Καίμπριτζ, το Μόναχο και το Γέηλ και ασχολήθηκε τόσο στον χρηματοπιστωτικό τομέα, όσο και ως δικηγόρος με το διεθνές δίκαιο και τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Εκδόσεις : ΠΟΛΙΣ