‘Οι Εβραίοι της διασποράς αλλάζουν την εθνικότητά τους σαν τα πουκάμισα. Κάποτε ήταν Πολωνοί και Ρώσσοι, τώρα είναι Βρετανοί και Αμερικάνοι. Κάποια μέρα μπορεί να επιλέξουν να είναι Κινέζοι ή από τη Σιγκαπούρη…  Για μένα, τον Αβραάμ Γεόσουα,  δεν υπάρχει εναλλακτική… Δεν μπορώ να κρατήσω την ταυτότητά μου εκτός του Ισραήλ. Το να είμαι Ισραηλινός είναι το δέρμα μου, όχι το πουκάμισό μου’. Αυτό δήλωσε ο Α.Β.Γεόσουα (Abraham B.Yehoshua, 1936-2022), στην ομιλία του κατά τη διάρκεια του εορτασμού των 100 χρόνων της Αμερικανικής Εβραϊκής Επιτροπής το 2006, μια δήλωση που ξεσήκωσε αντιδράσεις από τους εκτός Ισραήλ Εβραίους αλλά απηχεί το ισόβιο ‘πιστεύω’ του πολυβραβευμένου συγγραφέα και σημαντικού θεωρητικού του Σιωνισμού.

Γιος σεφαραδιτών Εβραίων με καταγωγή από την Ελλάδα και το Μαρόκο, πέμπτη γενιά Ισραηλιτών, ο Αβραάμ «Μπούλι» Γεόσουα γεννήθηκε το 1936 στην Ιερουσαλήμ. Μέλος της «εθνικής γενιάς» της λογοτεχνίας του Ισραήλ, των συγγραφέων δηλαδή που άρχισαν να γράφουν μετά την ίδρυση του ισραηλινού κράτους, το 1948, συνέβαλε με τα κείμενά του στη συγκρότηση εθνικής ταυτότητας. Ο Γιεόσουα – όπως και ο αγαπημένος του φίλος Άμος Οζ – συνδύαζε έντονα το λογοτεχνικό του έργο με την πολιτική δέσμευση μιλώντας για την εβραϊκή ταυτότητα και για τη συνύπαρξη με τους Παλαιστίνιους ενώ οι απόψεις του περί εκκοσμίκευσης του ιουδαϊσμού προκαλούσαν συχνά τις αντιδράσεις των Ορθόδοξων Εβραίων. «Στα βιβλία μου – εξηγεί ο Γεοσούα – προσπάθησα να μιλήσω για τη ζωή γενικά, κατανοητή ως σχέσεις στην οικογένεια, σχέσεις γάμου, σχέσεις μεταξύ των Εβραίων που ζουν εδώ και των Εβραίων που ζουν στη διασπορά, σχέσεις μεταξύ μας και των Αράβων.’ 

Ένα άλλο θέμα που επαναλαμβάνεται στα βιβλία του είναι το θέμα της οικογένειας και των σχέσεων μέσα σ’ αυτή, ενώ αρκετές φορές είχε αναφερθεί στην επιλογή της άτεκνης ζωής ως μέγιστο εβραϊκό ζήτημα. Σε συνέντευξή του στην Jerusalem Post είχε πει ότι είναι ανάγκη να γεννιούνται παιδιά για να διατηρηθεί η εβραϊκή πλειοψηφία του εβραϊκού κράτους, ιδιαίτερα μετά το Ολοκαύτωμα  στο οποίο χάθηκαν πάνω από ένα εκατομμύριο εβραιόπουλα, ενώ η επιλογή των νέων γυναικών να μην γίνονται μητέρες μπορεί να θεωρηθεί ως αποφυγή μιας δημογραφικής ευθύνης. Αυτές οι απόψεις του είναι και οι άξονες του μυθιστορήματος ‘Η Κομπάρσα’ που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ σε μετάφραση Μάγκυς Κοέν.

‘Η Κομπάρσα’ είναι ένα από τα τελευταία έργα του Γεόσουα – κυκλοφόρησε το 2016 – και είναι ένα  μυθιστόρημα, γεμάτο αναφορές και σύμβολα που εξαφανίζονται και επανεμφανίζονται – μεταφορικά ή κυριολεκτικά -, αλλά και καταστάσεις που επαναπροτείνονται ή ανατρέπονται· ένα βιβλίο που δείχνει απλό αλλά στην πραγματικότητα ξεχειλίζει από προβληματισμούς.  

Η ηρωίδα του βιβλίου η Νόγκα είναι μια ώριμη γυναίκα που έχει εγκαταλείψει το Ισραήλ και ζει στην Ολλανδία όπου εργάζεται ως μουσικός. Έξι μήνες μετά το θάνατο του πατέρα της, ο αδελφός της, της ζητά να επιστρέψει στο Ισραήλ για λίγο καιρό για να φροντίσει το πατρικό τους σπίτι όσο η μητέρα τους θα δοκιμάσει να ζήσει στο Τελ Αβίβ σε οίκο ευγηρίας. Η Νόγκα επιστρέφει παρά τη θέλησή της, εγκαταλείποντας μια πολύ σημαντική για εκείνη συναυλία για να βρεθεί στη γειτονιά της οικογενειακής εστίας, σε μια Ιερουσαλήμ γεμάτη υπερορθόδοξους Εβραίους. Για να απασχοληθεί και να κερδίσει κάποια χρήματα αυτό το διάστημα δέχεται την πρόταση του αδελφού της να εργαστεί ως κομπάρσα σε κινηματογραφικά και διαφημιστικά γυρίσματα.

«Κομπάρσα; Από πού κι ως πού; Μα δεν είμαι ηθοποιός!»

«Δεν καλείσαι να παίξεις, απλώς να είσαι … μόνο να είσαι..»

Η Νόγκα περιφέρεται χωρίς συγκεκριμένο πρόγραμμα στη γενέθλια πόλη ενώ συνδέεται με καταστάσεις και αποφάσεις του παρελθόντος· τον πρώην σύζυγό της με τον οποίο χώρισε όταν αρνήθηκε να γίνει μητέρα, την ηλικιωμένη μητέρα της, το φάντασμα του πατέρα της, τον παρεμβατικό αδελφό της, την πρώτη της άρπα, τους γείτονες, τους δρόμους, την αγορά· θραύσματα ενός εσωτερικού και εξωτερικού τοπίου που παραδίδονται στον αναγνώστη ως κατάλοιπα μιας βαθιάς νοσταλγίας που οδηγεί την ηρωίδα να επανεξετάσει τη σύγκρουση ανάμεσα στις προσωπικές της επιλογές και τη δέσμευση στην παράδοση και τα κοινωνικά στερεότυπα.

Η ηρωίδα αισθάνεται εκτοπισμένη τόσο από την οικογένειά της όσο και από το ευρύτερο περιβάλλον της. Για όλους,  μια γυναίκα άτεκνη και διαζευγμένη σαν αυτή είναι ‘μια γυναίκα ανάπηρη που η αρρώστια φωλιάζει μέσα της’, όπως την κατηγορεί ο πρώην σύζυγός της. Η απόφασή της να μην γίνει μητέρα είναι ακατανόητη σ’ αυτή την κοινωνία, είναι στίγμα και εγείρει συμπεριφορές ακραίες. Η μητέρα της φτάνει στο σημείο να της προτείνει να κάνει ένα παιδί με τον πρώην σύζυγό της και να το αφήσει να το μεγαλώσει εκείνη όσο η Νόγκα θα ακολουθεί την καριέρα της! Σε άλλο στιγμιότυπο μια γυναίκα την κοιτάζει με αποστροφή όταν της λέει ότι δεν έχει παιδιά από επιλογή ενώ καθ’ όλη την παραμονή της στο Ισραήλ δέχεται απροκάλυπτα την αδιάκριτη ερώτηση ‘γιατί δεν έχεις παιδιά’ από ανθρώπους που γνωρίζει ελάχιστα. Και είναι τελικά η απασχόλησή της ως κομπάρσα  που βοηθάει τη Νόγκα να δει πόσο ρευστά είναι τα όρια ανάμεσα σ’ αυτό που πραγματικά συμβαίνει σ’ έναν άνθρωπο και σ’ αυτό που οι άλλοι φαντάζονται γι’ αυτόν.

Ο Γιεόσουα στο βιβλίο του επιχειρώντας  να αποκαλύψει τα μυστικά του  γυναικείου και μητριαρχικού σύμπαντος, εξετάζει μια σειρά από θέματα όπως η μητρότητα, η ταυτότητα, ο γάμος, οι σχέσεις μητέρας-κόρης. Η μελωδία και η λεπτότητα του ήχου της άρπας χρησιμεύουν ως αντίστιξη στον απότομο, αποφασιστικό χαρακτήρα της ηρωίδας. Άλλωστε η μουσική είναι το πραγματικό πεδίο στη ζωή της όπου αισθάνεται πρωταγωνίστρια και όχι κομπάρσα.

‘Μα όλη αυτή η τεράστια και ζοφερή αποθήκη είναι μια αλληγορία της ανθρωπότητας, όλοι είμαστε κομπάρσοι στην ιστορία της χωρίς να ξέρουμε αν μας περιμένει στο τέλος μια πειστική και ικανοποιητική έκβαση. Αν μας συνόδευε τουλάχιστον, η σωστή μουσική.’

Το βιβλίο του Α.Β.Γεοσούα συζητήθηκε στη Λέσχη Ανάγνωσης Passe Partout Reading  και αρκετές από τις θέσεις του πιο πάνω κειμένου εκφράστηκαν από τα μέλη της Λέσχης.