Το βιβλίο ‘Όλιβ Κίττριτζ’ (εκδόσεις ΑΓΡΑ, μετάφραση Μαργαρίτας Ζαχαριάδου,  που χάρισε στην Ελίζαμπεθ Στράουτ (Elizabeth Strout) το βραβείο Πούλιτζερ το 2009, είναι ένα ιδιαίτερο μυθιστόρημα. Ένα μυθιστόρημα που αποτελείται από 13 ανεξάρτητες ιστορίες με κοινό παρονομαστή τον τόπο που εκτυλίσσονται – το Κρόσμπι στο Μέην της Νέας Αγγλίας,  μια πόλη μικρή που όλοι γνωρίζονται μεταξύ τους – και την ηρωίδα που έδωσε τον τίτλο στο βιβλίο· την Όλιβ Κίττριτζ. Κάθε μία από τις ιστορίες αυτές  επικεντρώνεται σε χαρακτήρες που κατοικούν στην πόλη και στα προβλήματα και τις προσωπικές τραγωδίες που βιώνουν. Είναι ιστορίες απλών ανθρώπων, αρκετές από αυτές επώδυνες, για όλα εκείνα που κρύβουν οι άνθρωποι πίσω από τις κουρτίνες των σπιτιών τους, για όλα εκείνα που κρατούν θαμμένα στις ψυχές τους,  για τα μικρά ή τα μεγαλύτερα που τους επηρεάζουν, όπως μια λάθος κουβέντα, μια μοιραία απόφαση, η παρατήρηση ενός παιδιού, η αναγνώριση ενός λάθους ή της στιγμής που πρέπει να αφεθούν ή να προχωρήσουν.

«Τόσες ζωές. Τόσες ιστορίες που δεν μαθαίνουμε ποτέ».

Συνδετικός κρίκος αυτών των ιστοριών είναι η Όλιβ Κίττριτζ. Μια γυναίκα οξυδερκής, εσωστρεφής, τραχιά, επίμονη, αγενής, απορριπτική, δύσκολη να την πλησιάσεις. Εντούτοις αυτή η γυναίκα έχει κάτι το παράδοξα ελκυστικό. Νομίζεις ότι μπορεί να κοιτάξει βαθιά στην ψυχή του άλλου, να τον νοιώσει και να του συμπαρασταθεί με τον πιο ουσιαστικό τρόπο. Μια επική φιγούρα στη μικρή κοινότητα, που παρά τα ελαττώματά της είναι ευάλωτη και αληθινή.

Την Όλιβ, μεσήλικη, συνταξιούχο καθηγήτρια μαθηματικών, σύζυγο και μητέρα, τη συναντάμε σε όλες τις ιστορίες του βιβλίου. Στις περισσότερες από αυτές είναι ο βασικός χαρακτήρας  ενώ σε κάποιες άλλες συμμετέχει ελάχιστα. Όλα όμως τα διηγήματα, σαν κομμάτια ενός μεγάλου παζλ, συνθέτουν μέσα από τις παρατηρήσεις όσων τη γνωρίζουν, άλλοι πιο καλά και άλλοι λιγότερο, τη ζωή και τον χαρακτήρα μιας μοναδικής προσωπικότητας. Δίπλα της, ανεχόμενος την κυκλοθυμική της φύση, βρίσκεται ο ευγενικός και υπομονετικός σύζυγός της, ο Χένρυ ‘ήθελε να την αγκαλιάσει, αλλά η Όλιβ είχε μια μόνιμη σκοτεινιά που λές κι έστεκε δίπλα της σαν παλιός γνώριμος που δεν εννοεί να φύγει’, και ο καταθλιπτικός γιός της Κρίστοφερ που κάποια στιγμή αλλάζει πόλη για να ξεφύγει από τον ασφυκτικό της έλεγχο.

Παρόλο που η Όλιβ έχει βιώσει αρκετές τραγωδίες στη ζωή της – ο πατέρας της αυτοκτόνησε, ο άντρας με τον οποίο υπήρξε ερωτευμένη σκοτώθηκε, ο γιός της είχε τάσεις αυτοκτονίας – εντούτοις εκείνη προχωράει στη ζωή δυναμικά χωρίς μοιρολατρία ή  παθητικότητα. Εκεί που οι άλλοι διστάζουν, η Όλιβ μπαίνει μπροστά και σώζει την κατάσταση, όπως στην ιστορία με τίτλο «Παλίρροια» που με την παρέμβασή της σώζει έναν πρώην μαθητή της από την αυτοκτονία. Στην ιστορία «Λιμοκτονία» προσπαθεί να βοηθήσει μια κοπέλα που πάσχει από νευρική ανορεξία ενώ στην ιστορία «Ένα καλάθι με ταξίδια» αποτρέπει ένα έγκλημα. Σε άλλες περιπτώσεις βέβαια η παρέμβασή της κάνει τα πράγματα χειρότερα όπως στον γάμο του γιού της, στην ιστορία με τίτλο «Μια μικρή εκτόνωση» όπου ακούει τη νύφη της να τη σχολιάζει και χολωμένη αντιδρά εκδικητικά.

Υπέρβαρη και διαισθητική, γεμάτη αντιφάσεις η Όλιβ οφείλει μέρος της γοητείας της στο γεγονός ότι δεν μπορεί να προσποιηθεί. Δεν καταδέχεται τα κοινωνικά ψέματα για να κρατήσει τα πράγματα ήρεμα ενώ έχει την ικανότητα να βλέπει ακριβώς την ουσία του θέματος, ιδιαίτερα όταν αυτό το θέμα δεν αφορά τη δική της ζωή.

«Η Όλιβ είναι μεγαλόσωμη. Το ξέρει αυτό, αλλά δεν ήταν πάντα έτσι, και ακόμα της φαίνεται κάτι που πρέπει να το συνηθίσει. Είναι αλήθεια πως ήταν πάντα ψηλή και πολύ συχνά ένιωθε ανοικονόμητη, αλλά αυτό το να είναι μεγαλόσωμη ήρθε με την ηλικία. Οι αστράγαλοί της χόντρυναν, οι ώμοι της έχουν κάνει δίπλες πίσω από τον αυχένα της, και οι καρποί της και τα χέρια της απέκτησαν θαρρείς αντρικό μέγεθος. Την πειράζει, φυσικά και την πειράζει αυτό, καμιά φορά μέσα της την πειράζει πάρα πολύ. Αλλά σ’ αυτή τη φάση του παιχνιδιού πια, δεν έχει καμιά διάθεση να απαρνηθεί την παρηγοριά του φαγητού, το οποίο σημαίνει πως αυτή τη στιγμή μοιάζει με μια χοντρή νυσταλέα φώκια μπανταρισμένη με γάζες».

Ένα από τα κυρίαρχα θέματα στο βιβλίο είναι το θέμα της απώλειας. Ιδιαίτερα της απώλειας της νεότητας και των ψευδαισθήσεων που η ηλικία και η εμπειρία καθιστούν δύσκολο να διατηρηθούν. Η Στράουτ επιδεικνύει μια ιδιαίτερα διεισδυτική ματιά στις σχέσεις και αφήνει τους χαρακτήρες της να κάνουν όλα εκείνα τα λάθη που κάνουν οι άνθρωποι επειδή … είναι άνθρωποι. Παντρεύονται το λάθος άτομο, δημιουργούν σχέσεις εκτός γάμου, δεν εκφράζουν τα συναισθήματά τους στα παιδιά τους, απογοητεύουν αυτούς που αγαπούν, σπάνια ζητούν συγγνώμη. Ίσως η ιστορία που αντιπροσωπεύει καλύτερα τη μαεστρία της Στραουτ  στην απεικόνιση των κρυφών, υπόγειων συναισθημάτων των χαρακτήρων της είναι η ιστορία «Ένας διαφορετικός δρόμος» στην οποία  ο Χένρι και η Όλιβ, σταματούν στο τοπικό νοσοκομείο καθ’ οδόν προς το σπίτι τους προκειμένου η Όλιβ να χρησιμοποιήσει το μπάνιο. Εκεί, δύο νεαροί που αναζητούν ναρκωτικά τους κρατούν ομήρους. Δεμένοι στο μπάνιο μαζί με έναν γιατρό και μια νοσοκόμα, με ένα όπλο που το κρατά ένα αγχωμένο παιδί, στραμμένο προς το μέρος τους, η Όλιβ ξεστομίζει στον Χένρι, ‘Δεν σου πέρασε ποτέ από το μυαλό πως ίσως γι’ αυτό να έφυγε κι ο Κρίστοφερ; Επειδή παντρεύτηκε μια Εβραία και ήξερε πως ο πατέρας του θα τον κατέκρινε – αυτό το σκέφτηκες ποτέ σου, Χένρυ;’ . Μια παρατήρηση στην οποία ο Χένρυ απαντά, «Είναι αχαρακτήριστο να με κατηγορείς για κάτι τέτοιο Όλιβ, ενώ ξέρεις κιόλας πως δεν είναι αλήθεια. Ο Κρίστοφερ έφυγε γιατί από τη μέρα που πέθανε ο πατέρας σου, έκανες κανονική κατάληψη στη ζωή του παιδιού. Δεν του άφηνες χώρο για τίποτα. Θα ήταν αδύνατο να παραμείνει παντρεμένος και να παραμείνει στο χωριό.’  Λίγο καιρό αργότερα, ο Χένρυ προσπαθεί να διαβεβαιώσει την Όλιβ και τον εαυτό του, ότι αυτά τα σχόλια προήλθαν από τον φόβο τους και ότι η αμηχανία από όσα είπαν ο ένας στον άλλο θα ξεπεραστεί με τον καιρό. Αλλά και οι δύο ξέρουν ότι αυτό δεν είναι αλήθεια, και η Όλιβ αναγνωρίζει ότι η πραγματική κρίση δεν ήταν ότι κρατήθηκαν όμηροι σε ένα μπάνιο νοσοκομείου, αλλά ότι ο γάμος τους άλλαξε ανεπανόρθωτα από τα πράγματα που είπαν ο ένας στον άλλο. 

Μερικές φορές η ίδια η Όλιβ υποβάλλεται σε μια αυτοανάλυση που, αν και περιορίζεται από τα όρια της δικής της κατανόησης, προσεγγίζει ξεκάθαρα τις σκοτεινές εστίες της προσωπικότητάς της. ‘Έχει επίγνωση της ύπαρξης του σκοταδιού μέσα της, που συχνά την κυριεύει  και συνειδητοποιεί τις στιγμές που αναζητά την ικανοποίηση στη δυστυχία των άλλων.  Όσο και αν γνωρίζει και καταλαβαίνει τον εαυτό της, η Όλιβ δεν πτοείται από την αυτοκριτική, αλλά ούτε και παρεκκλίνει από τις ισχυρές αρχές της, είτε σχετίζονται με την πολιτική, είτε με τη θρησκεία είτε με την κοινωνική συναναστροφή. Κι όταν καταλαβαίνει ότι η ζωή φεύγει και οι άνθρωποι γύρω της χάνονται,  με απίστευτη δύναμη ανασυντάσσει τις δυνάμεις της και προχωράει.

Το Όλιβ Κίττριτζ είναι ένα μυθιστόρημα που δεν αφήνει κανέναν αναγνώστη ασυγκίνητο. Ο αναγνώστης μπορεί να μισήσει την Όλιβ, μπορεί να γελάσει ή να κλάψει μαζί της, μπορεί αρκετές φορές ακόμη και να ταυτιστεί, να αναγνωρίσει κάτι από τον εαυτό του στις αντιδράσεις ή τις σκέψεις της αλλά σίγουρα δεν μπορεί να την ξεχάσει.

Σχόλιο της Ελίζαμπεθ Στράουτ για την Όλιβ Κίττριτζ:

‘Ελπίζω οι αναγνώστες μου να αισθανθούν ένα δέος απέναντι στην ανθρώπινη αντοχή, στην αντοχή της αγάπης μπροστά σε χίλιες δυό δυσκολίες να νιώσουν πως δεν είναι πάντα εύκολη μια συνηθισμένη καθημερινή ζωή, αλλά κάτι άξιο σεβασμού. Ελπίζω επίσης οι αναγνώστες μου να αντιληφθούν καλύτερα ή διαφορετικά σε σχέση με παλιότερα τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος. Πάσχουμε από μια βιασύνη να κρίνουμε και να επικρίνουμε, από μια σπουδή να βρίσκουμε δικαιολογίες για τον εαυτό μας και για άλλους, και θα ήθελα οι αναγνώστες να νιώσουν πως όλοι μας είμαστε, λίγο πολύ, σε μια παρόμοια κατάσταση, αφού όλοι μας αγαπάμε και απογοητεύουμε ο ένας τον άλλο, και οι περισσότεροι από μας κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε και πώς άλλοτε αποτυγχάνουμε κι άλλοτε πετυχαίνουμε σε όσα κάνουμε και αυτό είναι η ζωή μας.’

Το βιβλίο της Elizabeth Strout ‘Όλιβ Κίττριτζ’ συζητήθηκε στη Λέσχη Ανάγνωσης Passe Partout Reading  και αρκετές από τις θέσεις του πιο πάνω κειμένου εκφράστηκαν από τα μέλη της Λέσχης.