‘Η Ανωμαλία’ είναι ο τίτλος του βιβλίου που έγραψε ο Ερβέ λε Τελιέ (Herve le Tellie, 1957), Πρόεδρος της λογοτεχνικής ομάδας  Oulipo και στο οποίο απονεμήθηκε το βραβείο Goncourt για το 2020. Η Ανωμαλία είναι ένα καλειδοσκοπικό μυθιστόρημα, με ένα μεγάλο καστ ηρώων που αντιμετωπίζουν το αδύνατο και προσπαθούν να το προσαρμόσουν στη δική τους αντίληψη για το τι είναι η ζωή.

Η ιστορία ξεκινά στις 10 Μαρτίου του 2021 όταν ένα Boeing 787 με 243 επιβάτες, που εκτελεί την πτήση από το Παρίσι στη Νέα Υόρκη, βρίσκεται ξαφνικά στη δίνη μιας καταιγίδας, ενός σωρειτομελανία,  ενός μετεωρολογικού φαινομένου που αναστατώνει τους επιβαίνοντες και βάζει για αρκετή ώρα σε κίνδυνο τις ζωές τους. Το αεροπλάνο τελικά τα καταφέρνει και προσγειώνεται στη Ν. Υόρκη, ελαφρώς στραπατσαρισμένο αλλά με όλους τους επιβάτες του σώους.

Τρεις μήνες αργότερα, τον Ιούνιο του 2021, το ίδιο αεροπλάνο, με τον ίδιο αριθμό πτήσης, το ίδιο δρομολόγιο και τους ίδιους ακριβώς 243 επιβάτες εγκλωβίζεται σε ένα ανάλογο καιρικό φαινόμενο και προσγειώνεται από τις σαστισμένες αρχές σε ένα στρατιωτικό αεροδρόμιο στο Νιού Τζέρσεϋ.

Οι επιβάτες του Μαρτίου συναντούν τους επιβάτες του Ιουνίου και με τρόμο ανακαλύπτουν ότι όλοι έχουν απέναντί τους ένα πιστό αντίγραφο του εαυτού τους. Όχι απλώς κάποιον που τους μοιάζει, όχι έναν δίδυμο κλώνο που κάπου δημιουργήθηκε εκ των υστέρων αλλά το ακριβές αποτύπωμά τους. Οι επιβάτες του Μαρτίου και οι επιβάτες του Ιουνίου έχουν τις ίδιες μνήμες, τα ίδια συναισθήματα, τον ίδιο τρόπο σκέψης και τελικά την ίδια αμηχανία μπροστά σ’ αυτή την κατάσταση που κανείς δεν μπορεί να εξηγήσει. Μια κατάσταση που διαταράσσει εντελώς τη ζωή τους και σε κάποιες στιγμές δημιουργεί ερωτηματικά για το  ποιος είναι το πρωτότυπο και ποιος είναι το αντίγραφο. 

Ο Τελιέ επιλέγει μια ομάδα από τους επιβαίνοντες στο αεροπλάνο, με διαφορετικά προφίλ, τους παρατηρεί και εξιστορεί τις αντιδράσεις τους μπροστά σ’ αυτό το ακατανόητο φαινόμενο. Ανάμεσά τους, βρίσκουμε τον Μπλέικ, έναν επαγγελματία δολοφόνο που έχει και σύζυγο και παιδιά που όμως αγνοούν την κακιά πλευρά της ζωής του, τον Ντέιβιντ, τον πιλότο του αεροπλάνου, που έχει διαγνωστεί με καρκίνο και ενώ περνάει τις τελευταίες μέρες της ζωής του στο νοσοκομείο, η οικογένειά του βρίσκεται να ξαναπερνάει την ίδια ακριβώς απώλεια λίγους μήνες αργότερα, την μικρούλα Σοφία που είναι ίσως η μόνη για την οποία η εμφάνιση ενός δεύτερου εαυτού υπήρξε λυτρωτική  αφού την ελευθέρωσε από το σκοτεινό μυστικό που της είχε επιβάλει ο πατέρας της. Βρίσκουμε ακόμη τη Τζοάννα μια επιτυχημένη δικηγόρο με φιλοδοξίες ακτιβίστριας, που μόλις ανακάλυψε ότι είναι έγκυος, τη Λούσυ μια γαλλίδα μοντέρ και τον Αντρέ τον αρχιτέκτονα, μεσήλικα σύντροφό της καθώς κι ένα Νιγηριανό ράπερ. Ανάμεσά τους και ένας μέτριος συγγραφέας, ο Βικτώρ Μιεζέλ, του οποίου η μία εκδοχή, μετά την ταραχώδη πτήση του Μαρτίου βρίσκει διέξοδο σε  ένα βιβλίο με τον τίτλο ‘ Η Ανωμαλία’. Με την ολοκλήρωση του βιβλίου του ο Μιεζέλ δίνει τέλος στη ζωή του αφήνοντας ένα προφητικό αποχαιρετιστήριο σημείωμα ‘Δεν βάζω τέλος στην ύπαρξή μου, δίνω ζωή σε αθανασίες’, για να εμφανιστεί όμως και πάλι στον κόσμο μετά την πτήση του Ιουνίου.

Ο Ερβέ λε Τελιέ, επινόησε ένα εθιστικό μυθιστόρημα που παίζει με τις αφηγηματικές τεχνικές και δύσκολα μπορεί να ταξινομηθεί σε ένα λογοτεχνικό είδος αφού έχει ταυτόχρονα στοιχεία από θρίλερ, δράμα, αρκετές κωμικές στιγμές στολισμένες με διακριτική ειρωνεία, ρομαντισμό, πολιτική και αρκετή επιστημονική φαντασία ενώ η αίσθηση του μυστηρίου διαπερνά κάθε σελίδα του διατηρώντας έτσι αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη μέχρι το τέλος.

Το βιβλίο είναι δομημένο σε τρία μέρη. Ενώ στο πρώτο παρουσιάζονται οι χαρακτήρες και δίνονται πληροφορίες για το περιβάλλον και τη ζωή τους στο δεύτερο μέρος καταγράφονται οι ώρες της αμηχανίας τόσο των επιβατών όσο και των επιστημόνων. Οι επιβάτες μιλούν ένας ένας με τις ομάδες των ειδικών ενώ οι επιστήμονες διαβουλεύονται με τους πολιτικούς, τους στρατιωτικούς και τους θρησκευτικούς ηγέτες όλων των θρησκειών. Ο Τελιέ κατασκευάζει με σιγουριά όλους αυτούς τους χαρακτήρες, τις ζωές τους και τις επιθυμίες τους και τους τυλίγει σε ένα διασκεδαστικό, προκλητικό σύννεφο μυστηρίου, που αποδεικνύεται πονοκέφαλος για τους επιστήμονες, από το οποίο δεν λείπουν και οι ειρωνικές αναφορές στον αμερικανό πρόεδρο και τις θρησκευτικές αρχές. Ανάλογα δε με τον χαρακτήρα κάθε φορά διαφοροποιεί τον τόνο και το στυλ του εναλλάσσοντας με μαεστρία τα λογοτεχνικά είδη.

Στο τρίτο μέρος του βιβλίου ο Τελιέ,  μέσα από τις αντιδράσεις των χαρακτήρων του, θέτει έναν αριθμό ηθικών και φιλοσοφικών ερωτημάτων και ο αναγνώστης παρατηρεί τον διαφορετικό τρόπο που ο καθένας από αυτούς προσπαθεί να βρει απαντήσεις στα νέα ερωτήματα που γέννησε η παράξενη κατάσταση που αντιμετωπίζουν. Μια κατάσταση στην οποία αμφισβητούνται πολλά από αυτά που θεωρούσαν δεδομένα στη ζωή τους.

Τι σκέφτονται όλοι αυτοί οι άνθρωποι όταν κοιτάζουν το άλλο τους εγώ; Πώς αισθάνονται όταν συνειδητοποιούν την έλλειψη της ατομικότητάς τους∙ ότι και κάποιος άλλος είναι κοινωνός των σκέψεων και κατά συνέπεια των ανείπωτων μυστικών τους; Τελικά ποια πράγματα στη ζωή μας είναι διαπραγματεύσιμα και ποια όχι; Αφού δεν έχουν δυνατότητα να αποδράσουν από την περίεργη κατάσταση στην οποία βρέθηκαν, και ούτε μπορούν να εξηγήσουν το πώς και το γιατί, μοιραία εξωθούνται στην ανεύρεση απαντήσεων, για να μπορέσουν να αποδεχτούν τη νέα συνθήκη της ζωής τους και να συνεχίσουν. Και οι απαντήσεις που προκύπτουν ποικίλουν όσο και οι χαρακτήρες τους και κυμαίνονται  από τη αυτοθυσία, τον συμβιβασμό και την αποδοχή και φτάνουν μέχρι την αδιαφορία, το μίσος και τον φόνο. 

Αξίζει να παρατηρηθεί ότι ο καθένας από τους χαρακτήρες που επιλέγει να δημιουργήσει ο Τελιέ εμφανίζεται – ήδη πριν από την ανωμαλία των πτήσεων του Μαρτίου και του Ιουνίου – εγκλωβισμένος σε μια δύσκολη συνθήκη. Κάποιοι κρύβουν μυστικά, άλλος για να προστατέψει τον εαυτό του, άλλος για να προστατέψει κάποιον άλλο, κάποιος δεν μπορεί να προχωρήσει τη ζωή του μετά από μια αδιέξοδη σχέση, ένας άλλος ζει με την αγωνία του επικείμενου θανάτου του ενώ κάποιος είναι ήδη νεκρός.  Και ξαφνικά προκύπτει η ‘Ανωμαλία’ και τους αναγκάζει να ανασυνταχθούν, να σκεφτούν ο καθένας τη ζωή του και να προχωρήσουν. Γιατί τώρα; Γιατί όπως λέει ο συγγραφέας Μιεζέλ μέχρι τώρα στηριζόντουσαν στην ελπίδα ότι όλα κάπως θα φτιάξουν ενώ τώρα που την έχασαν αναγκάζονται να δράσουν.

‘Θυμηθείτε τον Προμηθέα που έχει κλέψει τη φωτιά από τους θεούς και που ο Δίας, για να τον τιμωρήσει και να τιμωρήσει και τους ιερόσυλους ανθρώπους, προφέρει στον αδελφό του, τον Επιμηθέα, το χέρι της Πανδώρας. Στις αποσκευές της γυναίκας ο Δίας βάζει ένα δώρο, ένα μυστηριώδες κουτί, στην πραγματικότητα ένα βάζο, που της απαγορεύει να το ανοίξει. Αλλά εκείνη, πολύ περίεργη, παραβαίνει τη διαταγή του. Τότε, όλα τα κακά της ανθρωπότητας που ήταν κλεισμένα μέσα, ξεφεύγουν : τα γεράματα, η αρρώστια, ο πόλεμος, η πείνα, η τρέλα, η εξαθλίωση… Ένα μόνο κακό είναι πολύ αργό για να το σκάσει, εκτός αν υπάκουσε στη βούληση του Δία. Θυμάστε το όνομα αυτού του κακού; […]Το κακό αυτό είναι η Ελπίς. Είναι το χειρότερο από όλα τα κακά ∙ γιατί η ελπίδα είναι αυτή που μας απαγορεύει να δράσουμε, αυτή που παρατείνει τη δυστυχία των ανθρώπων, αφού (έτσι δεν είναι;), ενάντια σε κάθε προφανές ‘όλα θα φτιάξουν’.’

‘Η Ανωμαλία’ είναι ένα βιβλίο που συνδυάζει την εφευρετικότητα, τη φαντασία, τη λογοτεχνική ποιότητα και τη διατύπωση ιδεών και προβληματισμών χωρίς όμως να καταλήγει σε συμπεράσματα ή απαντήσεις, δίνοντας μ’ αυτή την έλλειψη επίλυσης στον αναγνώστη την ελευθερία να συλλογιστεί και να συμπληρώσει τα κενά μόνος του. Το βιβλίο κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις OPERA σε εξαιρετική –όπως πάντα- μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη.