Με το τελευταίο του βιβλίο με τίτλο ‘Η Κλάρα και ο Ήλιος’ ο βραβευμένος με Νόμπελ συγγραφέας Καζούο Ισιγκούρο (Kazuo Ishiguro, Ναγκασάκι 1954-) επιστρέφει στο πλαίσιο της λογοτεχνίας του φανταστικού για να μιλήσει για θέματα που τον έχουν απασχολήσει και σε προηγούμενα βιβλία του. Όπως έκανε το 2015 με το δυστοπικό παραμύθι ‘Ο θαμμένος γίγαντας’ όπου κυριαρχούσαν τα θέματα της ιστορικής μνήμης και της δύναμης της αληθινής αγάπης και το 2018 με το μυθιστόρημά του ‘Μη μ’ αφήσεις ποτέ’  στο οποίο παρουσίασε στους  αναγνώστες του έναν κόσμο που έχει οικειοποιηθεί την ανθρώπινη κλωνοποίηση έτσι και στο βιβλίο του ‘Η Κλάρα και ο Ήλιος’ αναπτύσσει το θέμα της τεχνητής νοημοσύνης και της ρομποτικής προβληματιζόμενος για την ηθική που διέπει τελικά αυτή την πρόοδο.

Η Κλάρα του τίτλου δεν είναι άνθρωπος, αλλά ανθρώπινο δημιούργημα∙ είναι μια Τεχνητή Φίλη (ΤΦ),  ένα ανθρωποειδές που τροφοδοτείται από τον ήλιο και είναι προγραμματισμένο να κρατάει συντροφιά  σε παιδιά. Όχι σε όλα τα παιδιά όμως. Στον κόσμο που δημιουργεί ο Ισιγκούρο υπάρχουν δύο ‘τάξεις’ παιδιών τα γενετικά αναβαθμισμένα παιδιά που μπορούν να έχουν ΤΦ, και τα άλλα.

Αφηγητής της ιστορίας είναι η ίδια η Κλάρα την οποία πρωτοσυναντάμε σε ένα κατάστημα που πουλά τα πιο εξελιγμένα μοντέλα ΤΦ. Η Κλάρα είναι μια ξεχωριστή ΤΦ που παρακολουθεί ασταμάτητα το περιβάλλον γύρω της· την Μάνατζερ του καταστήματος, τους άλλους ΤΦ που βρίσκονται στο κατάστημα αλλά και τον κόσμο που περνά έξω από αυτό. Παρατηρεί αδιάκοπα όσα συμβαίνουν γύρω της, συνδυάζει κινήσεις και συμπεριφορές και φτάνει σε συμπεράσματα. Κάθε μοντέλο ΤΦ είναι μοναδικό. Έχει τις δικές του δυνατότητες, τα δικά του ταλέντα και η Κλάρα αποδεικνύεται πολύ ικανή στο να αντιλαμβάνεται τα συναισθήματα των χαρακτήρων που παρατηρεί· ακόμη κι αν κάποιες φορές φτάνει σε λάθος συμπεράσματα. Έξω από το κατάστημα βρίσκεται ένα ζητιάνος με το σκύλο του. Όταν  η Κλάρα τους βλέπει να μένουν ακίνητοι, ξαπλωμένοι στο πεζοδρόμιο για μια ολόκληρη μέρα συμπεραίνει ότι έχουν πεθάνει. Την επόμενη μέρα όμως που τους βλέπει πάλι ζωντανούς συμπεραίνει ότι το φως του ήλιου, που δίνει ζωή κι ενέργεια σ’ εκείνη, λειτούργησε με τον ίδιο τρόπο για τον ζητιάνο και το σκύλο του. ‘Και οι δύο απορροφούσαν με λαχτάρα τα θρεπτικά συστατικά του Ήλιου και κάθε λεπτό που περνούσε, γίνονταν όλο και πιο δυνατοί, μέχρι που διαπίστωσα πως σύντομα, ίσως και μέχρι το μεσημέρι, ο Ζητιάνος θα σηκωνόταν όρθιος και θα έλεγε τα χαρωπά αστεία του, όπως έκανε πάντα από τη θέση του στην πόρτα.’

Σύντομα η Κλάρα γίνεται ΤΦ της Τζόσι μιας δεκατετράχρονης με ασαφή προβλήματα υγείας. Η Τζόσι ζει με τη μητέρα της και μία οικονόμο σε ένα άνετο σπίτι, παρακολουθεί το σχολείο της με τη διαδικασία της τηλεκπαίδευσης ενώ συναντά άλλα παιδιά μόνο σε προγραμματισμένες συναθροίσεις. Συναθροίσεις κοινωνικοποίησης που γίνονται κάτω από συγκεκριμένο πλαίσιο  και αφορούν στα αναβαθμισμένα παιδιά που τελικά φαίνονται ιδιαίτερα επιρρεπή στην απομόνωση. Αυτός άλλωστε είναι και ο λόγος που χρειάζονται τους ΤΦ. Στην περιοχή που ζει η Τζόσι υπάρχουν μόνο δύο σπίτια, το δικό της και του φίλου της του Ρικ. Ο Ρικ είναι ο πιο στενός φίλος και έμπιστος της Τζόσι και συχνά μιλούν μεταξύ τους για το «σχέδιο», το οποίο φαίνεται να είναι ένα είδος χαλαρής αντίληψης για την ένωση της ενήλικης ζωής τους. Η οικογένεια του Ρικ δεν έχει οικονομική άνεση και ο Ρικ δεν ανήκει στα αναβαθμισμένα παιδιά κάτι που απ’ ό,τι φαίνεται δεν έχει επίδραση στις γνωστικές του ικανότητες αλλά επηρεάζει σημαντικά τις προοπτικές του.

Η Κλάρα παρατηρεί τις συνήθειες του σπιτιού, τον γρήγορο πρωινό καφέ της Μητέρας, τον τρόπο που κάνει τα μαθήματά της η Τζόσι, τον τρόπο που μιλά με τη Μητέρα της. Ακόμη παρατηρεί τον τρόπο που αντιμετωπίζει την παρουσία της στο σπίτι η οικονόμος -ο δεύτερος μετά τη Μάνατζερ χαρακτήρας του βιβλίου με καθαρά ανθρώπινα στοιχεία- , το πώς αλλάζει η συμπεριφορά της Τζόσι όταν βρίσκεται με τα υπόλοιπα αναβαθμισμένα παιδιά. Μαθαίνει ότι η Τζόσι είχε μια αδελφή που πέθανε επειδή είχε μια πιο σοβαρή ασθένεια από την ίδια. Η ασθένεια της Τζόσι όσο και της αδελφής της δεν εξηγούνται πουθενά στο βιβλίο με σαφήνεια αλλά αυτό που υπονοείται είναι ότι έχουν σχέση με τη γενετική μετάλλαξη την οποία έχουν υποστεί.

Αυτό που εντυπωσιάζει σ’ αυτό το βιβλίο είναι ότι παρόλο που την ιστορία την αφηγείται ένα ρομπότ και είναι αποτυπωμένη από τη δική του περιορισμένη οπτική εντούτοις ο Ισιγκούρο διατηρεί ένα διαχωρισμό μεταξύ του τεχνητού αφηγητή και των ανθρώπινων χαρακτήρων και αποδίδει ένα βιβλίο με μεγάλη συναισθηματική δύναμη και θεμελιώδεις προβληματισμούς. Σιγά σιγά η Κλάρα απορροφά τις ιδιαιτερότητες της ανθρώπινης φύσης, μαθαίνει να διακρίνει τη λεπτή γραμμή μεταξύ αγάπης και θυμού αλλά δεν καταφέρνει ποτέ να αντιληφθεί απόλυτα το συναισθηματικό βάθος των ανθρώπινων αντιδράσεων και αυτό φαίνεται στα πιο ευαίσθητα στιγμιότυπα των περιγραφών της. Για παράδειγμα όσο βρισκόταν στο κατάστημα, παρακολούθησε μια σκηνή με δύο ηλικιωμένους που φάνηκε να ξανασυναντιούνται μετά από πολύ καιρό.  Η Κλάρα δεν καταλαβαίνει ότι αυτή η στιγμή είναι ξεχωριστή, αλλά ο Ισιγκούρο το καθιστά σαφές. Επιτρέπει στον άνθρωπο- αναγνώστη να αισθάνεται κάτι που ο τεχνητός αφηγητής δεν μπορεί να αισθανθεί ‘ξεκαθάριζα μέσα μου τους ελιγμούς που έκαναν οι άνθρωποι – λόγω της επιθυμίας τους να ξεφύγουν από τη μοναξιά τους-, ελιγμοί πολλοί και σύνθετοι και ήταν δύσκολο να τους κατανοήσω’. Και ενώ η Κλάρα προσπαθεί να κατανοήσει τις αντιδράσεις και τα συναισθήματα των ανθρώπων, οι άνθρωποι της ιστορίας, αγωνίζονται να βυθιστούν σε μια συλλογική ταυτότητα και να χάσουν τα χαρακτηριστικά που τους κάνουν μοναδικούς κάτι που ο Ισιγκούρο επισημαίνει με επιτυχία κυρίως μέσα από τον χαρακτήρα της Μητέρας της Τζόσι.

Όταν η Τζόσι αρρωσταίνει η Κλάρα αναζητά τη θεραπεία της στον ήλιο που δίνει ζωή στη ίδια και είναι αυτή η απομάκρυνση των ανθρώπων από την ίδια τη φύση που έρχεται ένα ρομπότ με τον δικό του, απλοϊκό ίσως, τρόπο για να το θυμίσει. Ο ήλιος παίρνει θεϊκές διαστάσεις στην αντίληψη της Κλάρα και  στρέφεται σ’ αυτόν για βοήθεια την ίδια στιγμή που οι άνθρωποι στρέφονται στην τεχνολογία.

Το βιβλίο ‘Η Κλάρα και ο Ήλιος’ κυκλοφόρησε σε μια εποχή που η πανδημία έχει προκαλέσει εκατομμύρια θανάτους παρά τις ελπίδες που έφεραν τα εμβόλια, τα παιδιά κάνουν τα μαθήματά τους μακριά από τις σχολικές αίθουσες καθηλωμένα μπροστά στις οθόνες, οι μεγάλοι έμαθαν να τηλεργάζονται, οι φίλοι συναντιούνται περιορισμένα, οι ηλικιωμένοι απομονώθηκαν περισσότερο. Και είναι ίσως αυτή η νέα συνθήκη στη ζωή μας που κάνει το πλαίσιο αυτού του βιβλίου δυσάρεστα οικείο.  Πέρα όμως από την όποια απειλή για τη φυσιολογική, όπως την ξέρουμε, ζωή και αν υπαινίσσεται η ανησυχητική και ταυτόχρονα συναρπαστική τεχνολογική πρόοδος, ο Ισιγκούρο μέσα από την ιστορία της Κλάρας αφήνει ένα αισιόδοξο μήνυμα για το κατά πόσο θα μπορέσει ποτέ η  τεχνολογία να αντιγράψει ή να συνδεθεί με τα βάθη της ανθρώπινης συνείδησης και των συναισθημάτων.

‘Πιστεύεις στην ανθρώπινη καρδιά; Δεν εννοώ το όργανο, προφανώς. Μιλάω με την ποιητική έννοια του όρου. Η ανθρώπινη καρδιά. Νομίζεις ότι υπάρχει τέτοιο πράγμα; Κάτι που καθιστά τον καθέναν από μας ιδιαίτερο και μοναδικό; Κι αν υποθέσουμε πως υπάρχει, τότε δεν νομίζεις πως προκειμένου να μάθεις την Τζόσι ουσιαστικά, θα πρέπει να μάθεις όχι μόνο τους τρόπους της, αλλά και ό,τι υπάρχει βαθιά μέσα της; Δε θα πρέπει να μάθεις και την καρδιά της; […] Κι αυτό δε θα είναι δύσκολο; Κάτι πέρα από τις υπέροχες δυνατότητές σου; Επειδή μια απομίμηση δεν αρκεί, όσο επιδέξια κι αν είναι. Θα πρέπει να μάθεις την καρδιά της και να τη μάθεις απόλυτα, διαφορετικά δε θα γίνεις ποτέ η Τζόσι, με ό,τι κι αν σημαίνει αυτό.’

Το βιβλίο ‘Η Κλάρα και ο Ήλιος’ κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ ενώ η προσεγμένη μετάφραση ανήκει στην Αργυρώ Μαντόγλου.