Όποιος έχει μαγευτεί από την ιστορία του Αντριά στο μοναδικό Confiteor (2011) ή της Ελιζένα Βιλαμπρού από τις ‘Φωνές του ποταμού Παμάνο’ (2004), είναι σίγουρο ότι θα αναζητήσει τη συγκίνηση που χαρακτηρίζει τα έργα του  Ζάουμε Καμπρέ (Jaume Cabre) και στο βιβλίο του ‘Η Σκιά του Ευνούχου’ (1996) που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις ΠΟΛΙΣ.

Ο Ζάουμε Καμπρέ σ’ αυτό το βιβλίο του – που η συγγραφή του προηγείται των δύο προαναφερθέντων – μέσα από τα μάτια και τη ζωή του βασικού του ήρωα, του Μικέλ Ζενζάνα,  που θα μπορούσε κάποιος να πει ότι είναι και το alter ego  του συγγραφέα, ανακαλεί τα τελευταία χρόνια της δικτατορίας του Φράνκο αλλά και την μετά Φράνκο εποχή, διερευνώντας τον τρόπο που τα πολιτικά γεγονότα επενέργησαν στην κοινωνία της εποχής.

Στη Σκιά του Ευνούχου ο αναγνώστης γνωρίζει τις αφηγηματικές τεχνικές (όπως την  εναλλαγή του πρώτου με το τρίτο πρόσωπο στην ίδια πρόταση) που θα συναντήσουμε και  στα επόμενα έργα του Καμπρέ, καθώς και τα θέματα που τον απασχολούν όπως το κακό, η μεταμέλεια, το βάρος της ιστορίας και ασφαλώς η μουσική. Η δομή του μυθιστορήματος βασίζεται σε ένα μουσικό ρέκβιεμ, Το κοντσέρτο για βιολί«Στη μνήμη ενός αγγέλου» που είναι το τελευταίο έργο που ολοκλήρωσε ο Άλμπαν Μπεργκ λίγο πριν τον θάνατό του, το 1935. Γράφτηκε για την κόρη της Άλμα Μάλερ από τον δεύτερο γάμο της, την 18χρονη Μανόν Γκρόπιους, που πέθανε από πολιομυελίτιδα.

Ο Cabré αναφέρεται σε αυτό το μουσικό έργο με πολλούς τρόπους και κυρίως στο τρίτο μέρος του βιβλίου με την μνήμη της χαμένης αγάπης του Μικέλ.

Όπως συμβαίνει και με τα  άλλα του έργα ο συγγραφέας χρησιμοποιεί και σ’ αυτό του το βιβλίο μια γλώσσα  βαθιά, ζωντανή, χιουμοριστική και γεμάτη λεπτομέρεια για να καταθέσει ένα οικογενειακό χρονικό που συμπεριλαμβάνει τέσσερεις γενιές, γεμάτες παραδόσεις, εξεγέρσεις, ανέλπιδους έρωτες και τέχνη· ένα χρονικό βαθιά ριζωμένο στην ισπανική ιστορία με το οποίο επιχειρεί να αποδείξει τη σημασία του βάρους του παρελθόντος στον παρόν.

‘… for we possess nothing certainly except the past.’ (Ίβλιν Γουό)

Ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου, ο Μικέλ Ζενζάνα ξεδιπλώνει την ιστορία του και την ιστορία της οικογένειάς του κατά τη διάρκεια ενός δείπνου. Μετά το θάνατο ενός φίλου του, ο Μικέλ, αποδέχεται την πρόσκληση για δείπνο από τη Ζούλια, μια όμορφη συνάδελφό του, δημοσιογράφο, η οποία πρόκειται να γράψει ένα αφιέρωμα για τον θανόντα και ζητά από τον Μικέλ να της μιλήσει γι’ αυτόν.

Το εστιατόριο που επιλέγει η Ζούλια είναι στο Φέσες, την πόλη που μεγάλωσε ο Μικέλ, ο οποίος, με έκπληξη, αντιλαμβάνεται ότι δεν είναι άλλο από το παλιό του σπίτι, το καν Ζενζάνα! Ένα κτίριο μεγάλο, παραδοσιακό, περιτριγυρισμένο από έναν μοναδικό κήπο, που φιλοξένησε την οικογένειά του για γενιές, το σπίτι που ο Μικέλ γεννήθηκε και μεγάλωσε, όπου έκλαψε και ονειρεύτηκε.

Ο Μικέλ ξαναγυρίζει στην εποχή που ζούσε εκεί και, με αφορμή την ιστορία που του ζητάει η Ζούλια, αρχίζει να της αφηγείται την ιστορία της οικογένειάς του που ήταν γεμάτη άντρες που λεγόντουσαν Μαούρ και Αντόν, τα μυστικά, τους έρωτες, τα πάθη και τις ίντριγκες που διαμόρφωσαν ως ένα βαθμό και τη δική του ζωή.

Αφηγείται όμως παράλληλα και τη δική του πορεία· τη συμμετοχή του στον αγώνα κατά του Φράνκο, τους έρωτές του, τις απογοητεύσεις του, την διαρκή αναζήτηση του νοήματος σε ό,τι έκανε και ξαναφέρνοντας μπροστά του εκείνες τις μνήμες αναρωτιέται πότε εμφανίστηκαν οι πρώτες ρωγμές στη ζωή του.

‘[…]τι άλλο μπορούσα να κάνω εκτός από το να αφήνω τις αναμνήσεις να παρελαύνουν από μπροστά μου; Τι άλλο εκτός από το να σκέφτομαι ω, μακάρι να ήταν διαφορετική η ζωή, μακάρι να ήμασταν ικανοί να προβλέψουμε πέρα από τις πράξεις και τις αποφάσεις…, να ήταν δυνατόν να ξαναπαίξουμε την παρτίδα, να βάλουμε το replay σε αργή κίνηση και να αναλύσουμε πού σφάλαμε, πού άρχισε να στραβώνει το πράγμα… Ίσως η αυστηρή διαύγεια να είναι ένα απαράδεκτο βασανιστήριο. Ή ένας δρόμος που καταλήγει στον κυνισμό.’

Είναι μια αφήγηση – ομολογία η ιστορία που λέει ο Μικέλ, μια ιστορία για τους παπούδες και τις γιαγιάδες της οικογένειας, για τον πατέρα του που έφυγε ένα βράδυ φορώντας μόνο τις παντόφλες του και για τη μητέρα του με την αρχοντιά και την αξιοθαύμαστη αξιοπρέπεια.

Και μέσα σε όλα αυτά βρίσκονται και οι ιστορίες του θείου Μαουρίσι, της μνήμης της οικογένειας και κατόχου του πραγματικού γενεαλογικού δέντρου της, που κρυμμένος όλη του τη ζωή στη βιβλιοθήκη του καν Ζενζάνα, μύησε τον ανιψιό του στα μυστικά της οικογένειας αλλά και στην προσωπική του ιστορία για τον μεγάλο του έρωτα, ‘στολίζοντας’ κάθε χαρακτήρα με το ανάλογο με την περίσταση προσωνύμιο· ‘Ο αληθινός Μαουρίσι Δίχως Πατρίδα, Χρονικογράφος του Ανέμου, Επινοητής Πραγματικοτήτων, πρώην μουσικός, πρώην φιλόλογος, πρώην θείος σου’.

Η επιστολή ομολογία που αφήνει στον ανιψιό του μετά το θάνατό του εξηγεί στον Μικέλ την πρόθεσή του να μετατραπεί από Μαουρίσι Δίχως Πατρίδα σε Μαουρίσι Κύριο των Πάντων καθώς και την πορεία του στην τρέλα όταν συνειδητοποίησε ότι οι πράξεις του υπερέβησαν τις προθέσεις του.

‘με τον ίδιο τρόπο που το έργο τέχνης επεμβαίνει στη ζωή από το πρώτο κιόλας λεπτό της ύπαρξής του, οι συγκεκριμένες σελίδες επενέβησαν στη ζωή των χαρακτήρων μου, των μελών της οικογένειάς μου, ανάμεσά τους κι εσύ, έτσι ώστε όλοι οι Ζενζάνα να είναι δικά μου δημιουργήματα. Παιχνίδι; Δεν ξέρω. Σε κάθε περίπτωση, ένα τρομερό παιχνίδι διότι παρέβλεπα το αξίωμα σύμφωνα με το οποίο η τέχνη είναι η αλήθεια και περιέχει την αλήθεια της τέχνης που είναι πολύ συχνά ισχυρότερη από τη ζωή.’

Η ιστορία που αφηγείται ο Μικελ είναι μια ιστορία που δεν χαρίζεται σε κανέναν και αναγνωρίζει ευθύνες που ο αφηγητής έχει ανάγκη να καταθέσει. Μέσα από αυτή τη χειμαρρώδη εξιστόρηση σκιαγραφείται και ο ίδιος ο αφηγητής, σαν ένας άντρας διαμορφωμένος κυρίως μέσα από τις απώλειές του, ένας άντρας ανάμεσα στον φόβο και τη δειλία, την ουτοπία και την ψευδαίσθηση, ο οποίος ενσαρκώνει τέλεια τη φράση του George Steiner, που δημιουργεί τον τίτλο του μυθιστορήματος: «πίσω από τον κριτικό βρίσκεται η σκιά ενός ευνούχου’’.

Οι τρεις γυναίκες που αγάπησε έχουν χαθεί· η Μπέρτα, που ήταν αυτή που τον ενέπλεξε στον επαναστατικό αγώνα, η Ζέμμα που ήρθε στη ζωή του όταν ‘είχε συνέλθει από τον πολιτικό του αποπροσανατολισμό’ και τελικά η Τερέζα, η μουσικός, στην οποία δεν πρόλαβε να ομολογήσει την αγάπη του.

Το σπίτι της οικογένειας έχει κι εκείνο χαθεί οριστικά και ο Μικέλ κατατρύχεται από ενοχές που δεν μπόρεσε να το σώσει. Ο Μπολός, ο παιδικός του φίλος, που τον στήριξε βρίσκοντάς του δουλειά και βοηθώντας τον όποτε χρειαζόταν, ο συμμαχητής του στην επαναστατική δράση, έχει δολοφονηθεί σαν συνέπεια του αδήλωτου εγκλήματος – της δολοφονίας ενός προδότη – στο οποίο συμμετείχε και ο Μικέλ.

Οι επαναλήψεις και οι παραλληλισμοί είναι μια σταθερά αυτού του έργου του Καμπρέ και τα όσα συμβαίνουν σε διαφορετικές εποχές στην οικογενειακή αυτή ιστορία αντιστοιχούν στα αναλλοίωτα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης κατάστασης, τον φθόνο, το μίσος, την αγάπη, τον θάνατο.

Ο θείος Μαουρίσι και ο ανιψιός Μικέλ έχουν πολλά κοινά· είναι δύο άντρες «με παρελθόν», δύο άνδρες με μεγάλη αγάπη για την καλλιτεχνική δημιουργία, δύο επαναστάτες του καιρού τους – ο Μαουρίσι, με την ομοφυλοφιλία, ο Μικέλ, με τον ένοπλο αγώνα. Δύο άνδρες που χάνουν αυτούς που αγαπούν από βίαιους θανάτους. Δύο άνδρες με αυθεντικό αφηγηματικό όραμα – ο θείος λέει την ιστορία του στον Μικέλ και ο Μικέλ στη Ζούλια. Δύο ευνούχοι, χωρίς απογόνους και χωρίς καλλιτεχνικές ικανότητες.

[…] ότι αυτό που διακρίνει  τους ανθρώπους από τα ζώα είναι η επιθυμία για αιωνιότητα, η αρχέγονη μάχη της ανθρωπότητας για να κατακτήσει την ανέφικτη αιωνιότητα. Με ποικίλες μεθόδους : από την αποτύπωση της μορφής σε έναν πίνακα μέχρι τη λίγο πιο εξελιγμένη εφεύρεση των θρησκειών, περνώντας από την εμμονή της διατήρησης του είδους και του προσωπικού μας έργου. Κατά τη γνώμη μου υπάρχουν τρία συστήματα διαιώνισης που χρησιμοποιήσαμε στη διάρκεια της ιστορίας : τα παιδιά το πιο διαδεδομένο· τη θρησκεία, το πιο σεβαστό· την τέχνη, το πιο εκλεπτυσμένο. Όμως τι συμβαίνει σε περίπτωση που κάποιος είναι αγνωστικιστής και στείρος όπως εγώ; Σίγουρα γι’ αυτό είμαι ένας άνθρωπος με έντονο ενδιαφέρον για τη μουσική που κάποιοι συνθέτουν και άλλοι ερμηνεύουν· για την ποίηση που γράφει ένας άγνωστος μα η οποία καταφέρνει να με συγκινήσει· για τη ζωγραφική που δεν μπορώ να μιμηθώ ή έστω να επιχειρήσω. Ίσως γι’ αυτό κλαίω ακούγοντας Μέντελσον και σπεύδω σε μια γυναίκα για να μου σκουπίσει τα δάκρυα. Και όταν εκείνος που ακούω είναι ο αγαπητός μου Άλμπαν Μπεργκ, κανείς στον κόσμο δεν θα κατόρθωνε να ανακουφίσει τον πόνο μου. Και ελάχιστοι θα ήταν σε θέση να τον καταλάβουν.

Το βιβλίο ‘Η Σκιά του Ευνούχου’ είναι μια αναγνωστική απόλαυση που δικαιώνει τους αναγνώστες του Ζάουμε Καμπρέ. Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΠΟΛΙΣ σε μετάφραση Ευρυβιάδη Σοφού.

Εκδόσεις : ΠΟΛΙΣ