ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΩΝ ΧΑΜΕΝΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ

to_arxeio_twn_xamenwn_paidiwn Κάθε χρόνο δεκάδες χιλιάδες ασυνόδευτα παιδιά διασχίζουν τα νότια σύνορα των ΗΠΑ και έρχονται αντιμέτωπα με το σύστημα μετανάστευσης που στην καλύτερη περίπτωση είναι πρόχειρα προετοιμασμένο και στη χειρότερη ασυγχώρητα εχθρικό. Η Βαλέρια Λουισέλι (Valeria Luiselli) γνωρίζει αυτό το σύστημα καλά και στην πρώτη της μυθιστορηματική απόπειρα ‘Το Αρχείο των Χαμένων Παιδιών’ αφηγείται ιστορίες παιδιών ώστε να γίνουν κατανοητά τα δεινά τους και να αναγνωριστεί ότι οι ρίζες της μεταναστευτικής κρίσης είναι βαθιά θαμμένες στον αμερικανικό πολιτισμό. Η Λουισέλι που γεννήθηκε στο Μεξικό, μεγάλωσε στη Ν.Αφρική και τώρα ζει στη Νέα Υόρκη προτρέπει τον αναγνώστη της να εξετάσει την Αμερική από μια ευρύτερη σκοπιά, μέσα από μια σειρά χαρακτήρες, τόπους και μετεγκαταστάσεις υπενθυμίζοντας ότι το θέμα των παιδιών–μεταναστών είναι πάνω απ’ όλα ένα ζήτημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Η αφήγηση ξεκινά με μια οικογένεια μέσα σε ένα αυτοκίνητο που ταξιδεύει από τη Νέα Υόρκη προς την Αριζόνα. Τα μέλη της οικογένειας – που δεν αναφέρονται με τα ονόματά τους – είναι ο πατέρας, η μητέρα και τα δύο τους παιδιά, ένα αγόρι 10 ετών και ένα κορίτσι 5 ετών. Το ζευγάρι γνωρίστηκε στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης όπου εργάστηκαν σε ένα πρόγραμμα καταγραφής ηχητικού τοπίου. Τώρα ο ένας θέλει να μετακομίσει στην Αριζόνα όπου θα ασχοληθεί με μια έρευνα για τους Απάτσι ενώ η άλλη θέλει να μείνει στην Νέα Υόρκη όπου εργάζεται εθελοντικά ως διερμηνέας και ενδιαφέρεται να καταγράψει τις ιστορίες των παιδιών που μεταναστεύουν προς την Αμερική. Ο γάμος τους δείχνει να κλονίζεται και αποφασίζουν να ταξιδέψουν μαζί μέχρι την Αριζόνα ελπίζοντας ότι στη διάρκεια του ταξιδιού θα καταλάβουν ο ένας τον άλλο και ότι θα βρουν μια αποδεκτή λύση.

Φεύγουν από τη Νέα Υόρκη με το αυτοκίνητο φορτωμένο με κουτιά με το υλικό της έρευνας του καθενός, βιβλία σχετικά με το θέμα τους, αποκόμματα εφημερίδων, χάρτες, φωτογραφίες, κυβερνητικές εκθέσεις, όλα προσεκτικά οργανωμένα. Τελικός τους προορισμός είναι τα βουνά Τσιρικάουα, η καρδιά της περιοχής των Απάτσι.

Στη διαδρομή, παίζουν παιχνίδια, τραγουδούν, λένε ιστορίες στα παιδιά τους, ενώ στο ραδιόφωνο υπάρχουν ειδήσεις για παιδιά-μετανάστες που προσπαθούν να διασχίσουν τα σύνορα και να μπουν στις ΗΠΑ, με κάποια να χάνονται στην έρημο και κάποια άλλα να συλλαμβάνονται ‘σιωπηλοί αιχμάλωτοι ενός πολέμου στον οποίο δεν πρόλαβαν καν να πολεμήσουν’. Υπάρχουν αρκετά αστεία περιστατικά από τις ιδιωτικές στιγμές της -περιορισμένης στο χώρο ενός αυτοκινήτου – οικογενειακής ζωής, που δείχνουν τους ισχυρούς δεσμούς των μελών της οικογένειας και βοηθούν τη μητέρα να βγει από τη μελαγχολική και ανήσυχη διάθεσή της.

‘Τα λόγια των παιδιών λειτουργούν κατά κάποιο τρόπο, ως οδοί διαφυγής από τα οικογενειακά δράματα, οδηγώντας μας στον παράδοξα φωτεινό δικό τους κάτω κόσμο, μακριά από τις μικροαστικές μας καταστροφές.’

Καθώς η οικογένεια ταξιδεύει προς την κατεύθυνση από όπου έρχονται οι μετανάστες και ενώ η κρίση ανάμεσα στο ζευγάρι σιγοβράζει, είναι σαφές ότι αυτό δεν είναι ένα ταξίδι διακοπών, πράγμα που υπογραμμίζεται και από τα βιβλία που έχουν μαζί τους όπως η Καρδιά του Σκότους του Κονραντ, ο Δρόμος του Κόρμακ Μακάρθι και ο Άρχοντας των Μυγών του Γκόλντινγκ. Οι γονείς προσπαθούν να διασκεδάσουν και να αποσπάσουν την προσοχή των παιδιών τους κατά τη διάρκεια των μεγάλων διαδρομών, ακούγοντας τον Άρχοντα των Μυγών, η αφήγηση του οποίου και τα μηνύματα της ιστορίας για τον αγώνα και την επιβίωση έχουν μια ισχυρή επίδραση στο αγόρι το οποίο αντιλαμβάνεται και το χάσμα που ανοίγει μεταξύ των γονέων και αυτό δημιουργεί την αίσθηση ότι όλοι μαζί οδηγούνται, αδυσώπητα, σε μια μεγάλη, οδυνηρή περιπέτεια – τόσο στο τοπίο της ερήμου όσο και μέσα στους θαλάμους της φαντασίας τους.

Η Λουισέλι ξέρει καλά το θέμα της και το έχει ερευνήσει όχι μόνο τεχνικά αλλά και μέσα από τη λογοτεχνία την οποία χρησιμοποιεί υπαινικτικά για να υποστηρίξει τις θέσεις της. Διαμορφώνει ένα διάλογο με τις αφηγήσεις των κλασικών αναζητώντας νέα νοήματα στις βασικές αξίες και τα θεμέλια της κοινωνίας. Συνομιλεί με τις ιδέες συγγραφέων όπως ο Γουόλτ Γουίτμαν, ο Τζακ Κέρουακ και η Σούζαν Σόνταγκ. Υπάρχει επίσης ένα βιβλίο που ονομάζεται «Ελεγείες για χαμένα παιδιά» στην κατοχή της μητέρας που το διαβάζει ξανά και ξανά και πολλές φορές δυνατά στα παιδιά της, για μια ομάδα παιδιών που ταξιδεύουν στην οροφή ενός τρένου ‘παιδιά που έχουν χάσει το δικαίωμα στην παιδική ηλικία’.

Είναι αυτή η ιστορία για τα χαμένα παιδιά και τη σταυροφορία τους, την πορεία τους μέσα από ζούγκλες κι ερημιές, την οποία διαβάζω ξανά και ξανά, κάποιες φορές αφηρημένα, άλλες πάλι σαν έκσταση, ηχογραφώντας την· και τώρα διαβάζω αποσπάσματα και στο αγόρι. Ύστερα είναι κι η ιστορία των αληθινών χαμένων παιδιών, κάποια απ’ τα οποία πρόκειται σύντομα να επιβιβαστούν σ’ ένα αεροπλάνο. Είναι και πολλά άλλα παιδιά, που περνούν τα σύνορα ή βρίσκονται ακόμη στον δρόμο προς τα εδώ, πάνω σε τρένα, προσπαθώντας να κρυφτούν από κινδύνους. Είναι και τα δύο κορίτσια της Μανουέλας, χαμένα κάπου, περιμένοντας να βρεθούν. Και φυσικά, τέλος, είναι και τα δικά μου παιδιά, το ένα απ’ τα οποία μπορεί σύντομα να χάσω, και που τώρα παριστάνουν συνέχεια και τα δύο ότι είναι χαμένα, ότι πρέπει να το σκάσουν είτε δραπετεύοντας από τα χλωμά πρόσωπα, καβάλα σε άλογα με τις ορδές των παιδιών Απάτσι, είτε πάνω σε τρένα, προσπαθώντας να κρυφτούν από τη Συνοριοφυλακή.

Είναι σαφές ότι τα παιδιά είναι ο θεμέλιος λίθος πάνω στον οποίο χτίστηκε αυτή η ιστορία, τα παιδιά που είναι ταυτόχρονα η ντροπή μας και η λύτρωση μας. Όχι μόνο το αγόρι και το κορίτσι της οικογένειας αλλά τα παιδιά – μετανάστες των οποίων οι ιστορίες είναι στις ειδήσεις καθώς και τα παιδιά των Απάτσι που τις ιστορίες τους αφηγείται ο πατέρας.

Καθώς η οικογένεια ταξιδεύει στην έρημο, οι ιστορίες όλων αυτών των γενναίων παιδιών διαπλέκονται. Το αγόρι και το κορίτσι της οικογένειας χάνονται σε μια περιπλάνησή τους στην έρημο όπου συναντούν μια ομάδα ασυνόδευτων παιδιών και περνούν τη νύχτα μαζί τους πριν συναντήσουν πάλι τους γονείς τους.

‘Το Αρχείο των Χαμένων Παιδιών’ είναι ένα εκπληκτικό κατόρθωμα λογοτεχνικής δεξιοτεχνίας με εναλλασσόμενους αφηγητές, κείμενα, ήχους και εικόνες. Μια σπουδή για την πραγματικότητα και την καταγραφή της, μια ιστορία που διασχίζει το χρόνο και το χώρο για να φωτίσει έναν νέο τρόπο να καταλάβουμε τι συμβαίνει όταν η κοινωνία μας χάνει τα παιδιά της· μια προσεκτική ματιά στην ιστορία των παιδιών-μεταναστών, που έχει ειπωθεί στο παρελθόν και θα ειπωθεί και στο μέλλον. Luiselli Με όποιο τρόπο όμως κι αν προσεγγίσει κάποιος αυτές τις ιστορίες, δημοσιογραφικά ή λογοτεχνικά, θα πρέπει να θυμάται ότι ‘οι ιστορίες δεν διορθώνουν τίποτα ούτε σώζουν κανέναν, αλλά μπορεί να κάνουν τον κόσμο πιο περίπλοκο και πιο ανεκτό συγχρόνως. Και μερικές φορές, μερικές φορές μόνο, πιο όμορφο. Οι ιστορίες είναι ένας τρόπος να αφαιρεί κανείς το μέλλον από το παρελθόν, ο μόνος τρόπος να βρεις καθαρό νόημα στην ύστερη γνώση.’