Εγώ, για να είμαι ειλικρινής, έχω μέσα μου έναν θυμό, αλλά δεν ξέρω εναντίον τίνος. Αφού ο μπαμπάς δεν φταίει σε τίποτα, αφού ο μπαμπάς έκανε ό,τι μπορούσε κι ο Θεός δεν υπάρχει. Υπάρχει, όμως, το σχέδιο.

Γράφω αυτό το βιβλίο για να μην έχω μέσα μου θυμό για κανέναν. Για να ζητήσω συγγνώμη από τη Σαντρίνα για όσα κατέστρεψα. Και, τελικά, για να μιλήσω στην αρραβωνιαστικιά μου, διότι είναι βέβαιο ότι, εδώ που έφτασα, σίγουρα με ξέρω καλά. Αυτό χρονολογείται από τον θάνατο του μπαμπά. Κατάλαβα εν ριπή οφθαλμού ότι δεν πρόκειται να γίνω ούτε Δον Ζουάν ούτε θρησκευόμενος. Στα ταρώ, δεν μου βγαίνουν τα ίδια χαρτιά με τον πατέρα μου. Αυτό, ναι, νομίζω ότι είναι κάτι που συνειδητοποιούν όλοι οι γιοί: φοβόμαστε ότι, με τον θάνατο του πατέρα, τα φαντάσματά του θα μας πνίξουν. Κι αυτό δεν συμβαίνει ποτέ. Είμαστε η ηχώ των φαντασμάτων του. Μια αντίστροφη αντίδραση, μερικές φορές. Όμως, κι ας με συγχωρήσουν οι φροϋδικοί, η επανάληψη είναι πολύ σπάνια.

Αυτό το απόσπασμα  περιέχει την ουσία του αυτοβιογραφικού βιβλίου του Ζοάν Σφαρ ‘Πώς να μιλήσεις για τον πατέρα σου’, στο οποίο ο συγγραφέας αντιμετωπίζει τον θάνατο του πατέρα του με θάρρος και λυτρωτικό χιούμορ ενώ ταυτόχρονα αναθεωρεί τη δική του θέση στον κόσμο.

Ιδιαίτερα γνωστός στη χώρα του ο Ζοάν Σφαρ είναι ένας από τους σημαντικότερους Γάλλους συγγραφείς κόμικς, ενώ παράλληλα έχει ασχοληθεί με τη σκηνοθεσία, το σενάριο και το μυθιστόρημα. Μετά το χωρισμό του από την γυναίκα με την οποία ήταν μαζί από 16 ετών και το θάνατο του πατέρα του, ο συγγραφέας, φτάνει στην Κρήτη με τα παιδιά του για διακοπές. Εκεί, με αφορμή ένα πρόβλημα με τα μάτια του – ο γιατρός σε ακατανόητα γαλλικά διέγνωσε ‘κακά δάκρυα’ – και προσπαθώντας να κουμαντάρει τη θλίψη και το πένθος του,  βυθίζεται σε μια ανασκόπηση της ζωής του ξεκινώντας από την παιδική του ηλικία, που σημαδεύτηκε από τον θάνατο της μητέρας του, και εξερευνά την εβραϊκή του κληρονομιά και φυσικά τον ίδιο τον πατέρα του.

Στις σελίδες αυτού του ολιγοσέλιδου βιβλίου, ο συγγραφέας γράφει ένα αφιέρωμα σ’ αυτόν τον  πατέρα, ο οποίος, παρά τον αυταρχισμό του, τις απαγορεύσεις που επέβαλε στο γιό του και τον φόβο που του προκαλούσε, όχι μόνο δεν τον εγκατέλειψε ποτέ αλλά και τον διαμόρφωσε στον άνθρωπο που είναι σήμερα. Κοιτάζει όμως και μέσα του, ο ενοχικός γιός, και ικετεύει συγχώρεση επειδή δεν υπήρξε καλός γιός, καλός πατέρας, καλός σύζυγος ή καλός Εβραίος.

Ο Αντρέ Σφαρ, γεννήθηκε στην Αλγερία το 1933 ‘τη χρονιά που ο θείος Ντόλφι έγινε καγκελάριος’. Υπήρξε πετυχημένος δικηγόρος – ένας από τους πρώτους που έστειλαν στη φυλακή νεοναζί-, ένας άντρας εντυπωσιακός, με μεγάλη επιτυχία στο γυναικείο φύλο και ένας πατέρας που ξαναβρήκε τον εβραϊσμό του όταν κλήθηκε να μεγαλώσει μόνος του τον τρεισήμισι χρόνων γιό του, μετά τον πρόωρο θάνατο της γυναίκας του.

Ένα θάνατο που στιγμάτισε τη ζωή του και τον οποίο απέφυγε για χρόνια να αποκαλύψει στο ίδιο του το παιδί. Ο Ζοάν Σφαρ έμαθε αρκετό καιρό αργότερα, από τον παππού του, ότι η μητέρα του είχε πεθάνει και δεν τον είχε εγκαταλείψει. Πέρασαν χρόνια για να καταλάβει ότι ο πατέρας του μ’ αυτό του το ψέμα προσπαθούσε να τον προστατεύσει και ίσως να προστατευθεί και ο ίδιος από τον πόνο αυτής της απώλειας.

‘Και το πρόσωπο του παππού μου, εκείνη τη στιγμή, θα το θυμάμαι για πάντα. Τον άνθρωπο που σου λέει την αλήθεια τον αγαπάς παντοτινά, μετά τον θάνατό του. Και εκείνον που από αγάπη σου κρύβει ένα κομμάτι του κόσμου, τον μπαμπά θέλω να πω, τον αγαπάς επίσης, αλλά σου παίρνει σαράντα χρόνια για να καταλάβεις πόσο φοβόταν και πόσο ήταν αυτός που έτρεμε τις λέξεις.

Εσένα έπρεπε να πάρω στην αγκαλιά μου, αγαπημένε μου μπαμπά. Η αγκαλιά μου ήταν μικρή. Δεν καταλάβαινα ότι ήθελες να σε καθησυχάσω για το τι θα συνέβαινε παρακάτω.

Δεν έμαθα ποτέ αν ήσουν θυμωμένος με τον Θεό ή μ’ εμένα.’

Ο συγγραφέας σε αυτή την άναρχη αλλά έξυπνη και διεισδυτική αφήγηση συλλέγει αναμνήσεις από τη ζωή του πατέρα του και τη σχέση του μαζί του, στιγμές που ο πατέρας διαφωνούσε με τις επιλογές του γιού και κάποιες άλλες που κρυφά τον καμάρωνε και τον εμπιστευόταν, για να τις συνθέσει τελικά σε μια επιστολή συγχώρεσης και αγάπης που έχει μεγαλύτερη αξία από οποιαδήποτε προσευχή στην συναγωγή. Αναγνωρίζει ότι του οφείλει την αγάπη για το σκίτσο αφού ήταν ‘…η μόνη περιοχή της ύπαρξής μου επί της οποίας δεν είχε ποτέ ούτε πείρα ούτε άποψη. Δεν ήταν ποτέ αντίθετος. Το ενθάρρυνε όταν έπρεπε, επειδή έβλεπε ότι με έκανε ευτυχισμένο, αλλά δεν ήξερε τίποτα γι’ αυτό. […] Οφείλω πολλά στον πατέρα μου, αλλά το μεγαλύτερο δώρο που μου έκανε ήταν που δεν ήξερε να σχεδιάζει’.

Το βιβλίο ‘Πώς να μιλήσεις για τον πατέρα σου’ είναι μια ειλικρινής ενδοσκόπηση, σαν αυτές που καθοδηγούν οι ψυχολόγοι, που στοχεύει στην κατανόηση και την απελευθέρωση από τις ενοχές και τα εγκλωβισμένα συναισθήματα, ώστε να έρθουν και τα ‘καλά’ δάκρυα, η αποδοχή και η κάθαρση.

‘Μπαμπά, δεν πάτησα το πόδι μου στη συναγωγή, αλλά σε σκέφτομαι συνέχεια. […] Μπαμπά, θα ‘ναι καλό για τη σωτηρία της ψυχής σου, αν γράψω ένα βιβλίο για σένα;’

Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΠΟΛΙΣ σε μετάφραση Ρούλας Γεωργακοπούλου.

Εκδόσεις : ΠΟΛΙΣ

Για το βιβλίο ‘Πώς να μιλήσεις για τον πατέρα σου;’  και τις γνώμες των μελών της Λέσχης Ανάγνωσης Passe Partout Reading, δείτε κι εδώ.