Αντρέα Καμιλλέρι, Η πινακίδα, Εκδόσεις Πατάκη, Δεκέμβριος 2019.

Μετάφραση της Φωτεινής Ζερβού

Τίτλος πρωτοτύπου: La targa, πρώτη έκδοση στην ιταλική γλώσσα, Μιλάνο 2015.

«Οδός Σικελικών Εσπερινών» γράφει η πινακίδα του δρόμου της σικελικής πόλης Βιγκάτα. Σ’ αυτήν την πόλη-δημιούργημα του πιο πολυδιαβασμένου σύγχρονου Ιταλού συγγραφέα, του πρόσφατα χαμένου Andrea Camilleri, είκοσι μέλη της φασιστικής λέσχης Fascio e Famiglia παίζουν και συζητούν με ενθουσιασμό το βράδυ της 11^ης Ιουνίου 1940. Είναι η  επομένη της εισόδου της Ιταλίας στον πόλεμο, στο πλευρό της Γερμανίας.  Η λέσχη κατά λέξη ονομάζεται Δεμάτι και Οικογένεια. Το δεμάτι (fascio), μια δέσμη από βέργες, σύμβολο των υψηλών αξιωματούχων της αρχαίας Ρώμης έδωσε το όνομά του στο κόμμα, που ίδρυσε ο Μουσολίνι, και στη συνέχεια στον Φασισμό.

Φασισμός και οικογένεια, το όνομα της λέσχης της πόλης της Σικελίας, όπου πράγματι, πολιτική, κοινωνία, άτομα και οικογένειες αναμειγνύονται σε ένα χορό συμβολικό και πραγματικό από αλήθειες, ψέματα, χρήμα, ηθική, ανηθικότητα, πόθους και πάθη. Και τον χορό αυτό σέρνει  ο Μανουέλι Πέρσικο, Οργισμένος μελανοχίτωνας, το 1922, πάνω από 70 χρονών, είχε τεθεί επικεφαλής της φασιστικής πορείας προς τη Ρώμη. Έκτοτε, στην πρώτη γραμμή των αγώνων του φασισμού έχοντας φθάσει στα 97 και μοιάζοντας πια με κινούμενο σκελετό, αφήνει την τελευταία του πνοή εκείνη την καλοκαιρινή βραδυά του ενθουσιασμού στη λέσχη της Βιγκάτα. Αφορμή στάθηκε η μυστηριώδης φράση για το παρελθόν του, εκτοξευμένη από έναν συμπατριώτη αντιφασίστα, ο οποίος μόλις είχε επιστρέψει από την εξορία.

«Η κηδεία του ντον Μανουέλι Πέρσικο έγινε με επισημότητα … Μια τιμητική φρουρά από ένστολους φασίστες με μουσκέτο στεκόταν συνεχώς στις τέσσερις πλευρές του φέρετρου. Παρουσιάστηκε ένα πρόβλημα, που λύθηκε όμως εύκολα αμέσως. Φυσικά, στον ντον Μανουέλι είχαν βάλει το μαύρο πουκάμισο, το ίδιο που φορούσε στην πορεία προς τη Ρώμη και το φύλαγε ως ενθύμιο (και με το οποίο είχε αφήσει εντολή να ταφεί). Παρατήρησαν όμως ότι η μακριά άσπρη γενειάδα του ηλικιωμένου κάλυπτε το πουκάμισο, ώστε όποιο και αν ήταν το χρώμα του, μαύρο, κίτρινο ή πράσινο, δε φαινόταν… Τη λύση βρήκε ο ίδιος ο γραμματέας της τοπικής οργάνωσης… Διέταξε δύο νεαρούς φασίστες, εναλλάξ, να κρατούν με το ένα χέρι σηκωμένη τη γενειάδα του νεκρού για να φαίνεται το μαύρο πουκάμισο».

Ο διακριτικά ειρωνικός, ο δυναμικά συμβολικός λόγος του Καμιλλέρι κορυφώνεται στο εύρημα του βιβλίου, τις αλλαγές της πινακίδας του δρόμου. Οι αλλαγές ακολουθούν την κηδεία του ήρωα Σικελού φασίστα, ο οποίος μετά από μια σειρά ανατροπών αποκαλύπτεται πρώην σοσιαλιστής, φονιάς ενός φασίστα, και ανήθικος απατεώνας. Έτσι, η «οδός Σικελικών Εσπερινών», που θύμιζε τη σφαγή που ακολούθησε την εξέγερση των Σικελών του Παλέρμο εναντίον των Γάλλων, το 1282, την ώρα που χτυπούσαν οι καμπάνες του Εσπερινού της Δευτέρας του Πάσχα, θα γίνει με τον αρχικό ενθουσιασμό «Οδός Εμανουέλε Πέρσικο – πεσών για τον φασιστικό αγώνα». Σταδιακά, όσο οι αποκαλύψεις για το παρελθόν του Πέρσικο θα γίνονται γνωστές θα σβηστεί το «πεσών για τον φασιστικό αγώνα», μετά θα προστεθεί ένα «προσωρινά» στο «πεσών για τον φασιστικό αγώνα». «Ύστερα από δύο μέρες οι κάτοικοι της Βιγκάτα μπόρεσαν να διαβάσουν στην πινακίδα: «Οδός Εμανουέλε Πέρσικο – Εν αναμονή καθορισμού ονομασίας». Μετά διάβασαν την καινούρια πινακίδα, όπου ο Πέρσικο από φασίστας είχε γίνει όχι ακριβώς σοσιαλιστής αλλά οπαδός του Γαριβάλδι,  «Οδός Εμανουέλε Πέρσικο – Πατριώτης και Γαριβαλδίνος», μετά έγινε απλά «Εμανουέλε Πέρσικο – Ιταλός» και όταν μαθεύτηκε ότι υπήρξε και κλέφτης και βιαστής «ο δρόμος ονομάστηκε και πάλι Οδός Σικελικών Εσπερινών».

Ο ερωτικός πόθος για την νεαρή όμορφη χήρα του ψευτο-ήρωα διατρέχει τη διήγηση και αναδεικνύεται με την απλή αλλά δυναμική γραφή του μεγάλου συγγραφέα.

«Ο καθηγητής γονάτισε μπροστά της και προσπάθησε να την παρηγορήσει. Εκείνη έκλεισε τα μάτια και αφέθηκε να παρηγορηθεί… Μετά το τέλος της παρηγοριάς,  που είχε μεγάλη διάρκεια και ποικιλία… ο καθηγητής εκμυστηρεύθηκε στον στενό του φίλο το μεγάλο μυστικό, πώς έπεσε ο καρπός από το κλαδί και πώς εκείνος  τον έφαγε με τη φλούδα».

Το αίσθημα δικαίου και το ήθος, κοινό γνώρισμα των ηρώων του Καμιλλέρι,  αποτρέπουν τον άδικα φυλακισμένο αντιφασίστα να  αποκαλύψει το παρελθόν του Πέρσικο, γιατί ο τελευταίος  κάποτε τον είχε υπερασπιστεί.

Τα τέσσερα μικρά κεφάλαια αυτού του βιβλίου, ίσως είναι η πιο συνοπτική, ερωτική και συγχρόνως σπαρακτική στην απλότητά της περιγραφή της φασιστικής Σικελίας.

Εκδόσεις : ΠΑΤΑΚΗΣ