Στις 9 Ιουνίου 1865, ο Κάρολος Ντίκενς ενώ επέστρεφε από τη Γαλλία μαζί με την ερωμένη του, Νέλλυ Τέρναν και τη μητέρα της, το τρένο τους εκτροχιάστηκε κοντά στο Στέηπλχερστ του Κεντ, με αποτέλεσμα το μεγαλύτερο μέρος του συρμού να καταλήξει σε μια κοιλάδα. Το σιδηροδρομικό δυστύχημα είχε σαν συνέπεια αρκετούς τραυματίες αλλά και 10  νεκρούς – κάποιοι από τους οποίους πέθαναν στα χέρια του Ντίκενς. Ο ίδιος ο συγγραφέας – που βοήθησε τους συνταξιδιώτες του με όποιο τρόπο μπορούσε εκείνη τη στιγμή – δεν συνήλθε ποτέ από το σοκ. Για δύο εβδομάδες μετά το δυστύχημα είχε χάσει τη φωνή του, και έκτοτε απέφευγε τα τρένα με φοβική αγωνία. Όταν, πέντε χρόνια αργότερα στις 9 Ιουνίου 1870, ο Ντίκενς πέθανε, ο γιος του δήλωσε ότι ο συγγραφέας, «ποτέ δεν ανάρρωσε πλήρως» από το σοκ.

Η ιστορία του Ντίκενς ‘Ο Σηματωρός’ γράφτηκε ένα χρόνο μετά το δυστύχημα στο Στέηπλχερστ και -όπως αναφέρεται στην εισαγωγή του βιβλίου ο ιστορικός Simon Bradley-‘πρόκειται για την τελειότερη από τις ιστορίες φαντασμάτων του – ενδεχομένως και την τελειότερη από όλες τις αγγλικές ιστορίες φαντασμάτων’. Μια ιστορία που ‘δεν αντλήθηκε από την επιφάνεια της ζωής με τρόπο δημοσιογραφικό αλλά από τα βάθη της ύπαρξης του Ντίκενς.’

Η ιστορία ξεκινά με τον αφηγητή να στέκεται στην κορυφή ενός υψώματος και να καλεί τον Σηματωρό ‘που η μορφή του φάνταζε μικρή και σκοτεινή, εκεί μες στο βάθος του ορύγματος’ να του υποδείξει ένα μονοπάτι για να κατεβεί.

‘Ει! Εσείς εκεί κάτω!’

Στο άκουσμα του καλέσματος αυτού ο Σηματωρός δείχνει να παγώνει από φόβο. Όταν ο Αφηγητής φτάνει κοντά του βρίσκεται στο πιο απομονωμένο και καταθλιπτικό μέρος που είχε δει ποτέ.

Ο Αφηγητής συναντά τον Σηματωρό και τον συνοδεύει στο κουβούκλιό του και εκεί μαθαίνει ότι αιτία του τρόμου του είναι η εμφάνιση ενός φαντάσματος που τον ενημερώνει για επερχόμενες καταστροφές. Την πρώτη φορά που είχε εμφανιστεί το φάντασμα είχε συμβεί ένα τρομερό δυστύχημα στη Γραμμή με νεκρούς και τραυματίες ενώ τη δεύτερη φορά μια γυναίκα πέθανε ανεξήγητα σε ένα βαγόνι. Τώρα το φάντασμα εμφανίστηκε πάλι και ο Σηματωρός δεν ξέρει ποιος κίνδυνος είναι καθ’ οδόν και με ποιο τρόπο θα μπορούσε να τον αποτρέψει. Το φάντασμα εμφανίζεται πάντα με τον ίδιο τρόπο· να στέκεται δίπλα στο τούνελ με το κόκκινο φανάρι και να ανεμίζει το χέρι του φωνάζοντας ‘Ει! Εσείς εκεί κάτω!’ Ο Σηματωρός πιστεύει στις προειδοποιητικές εμφανίσεις του φαντάσματος αλλά δεν ξέρει τι πρέπει να κάνει για να αποφευχθεί ο κίνδυνος. ‘Για ποιο πράγμα με προειδοποιεί;’ αναρωτιέται, ‘… είναι βάναυσος ο τρόπος που με στοιχειώνει. Τι μπορώ να κάνω εγώ;’

Ο Αφηγητής περιγράφει τον Σηματωρό σαν έναν άνθρωπο αξιόπιστο, μοναχικό, μορφωμένο και ευφυή αλλά που δεν έχει κανέναν να μοιράζεται τις σκέψεις του. Η πραγματικότητα είναι ότι η ζωή του είναι τόσο σκοτεινή όσο και η δουλειά του. Είναι ένας άνθρωπος που αποδέχεται τον ταπεινό ρόλο του στην κοινωνία, δεν τολμά να αλλάξει τον σταθμό του και δεν έχει άλλες φιλοδοξίες για τη ζωή του. Η μονοτονία της δουλειάς του τον οδηγεί σε μια ψυχολογική αναταραχή, που μεταμορφώνει την πραγματικότητα σε εφιαλτική παραίσθηση. Ο αφηγητής, σε αντίθεση με τον Σηματωρό, δεν φαίνεται αρχικά να πιστεύει σε πνεύματα και φαντάσματα. Δεν αμφισβητεί τον συνομιλητή του αλλά ψάχνει για μια λογική εξήγηση  για όσα του αφηγείται.

Όχι μόνο η δομή αυτής της ιστορίας δείχνει μια διαφορετική πλευρά του δημιουργού του ‘Ζοφερού Οίκου’ αλλά το ίδιο το είδος είναι εκπληκτικό. Είναι μια ιστορία φαντασμάτων, μια τυπικά αγγλική τρομακτική ιστορία που δημιουργεί αγωνία και ένταση στον αναγνώστη. Οι ιστορίες φαντασμάτων στη μυθοπλασία του 19^ου αιώνα ήταν κάτι το συνηθισμένο και το αποδεκτό και υπάρχουν μοναδικά έργα λογοτεχνών της εποχής εκείνης στα οποία εμφανίζονται φαντάσματα. Ο Ντίκενς παρακολούθησε αυτή την τάση της εποχής του και χάρισε στο αναγνωστικό κοινό τέτοιες ιστορίες στις οποίες οι πραγματικοί άνθρωποι αλληλοεπιδρούν με υπερφυσικά όντα, απόκοσμα αλλά όχι επικίνδυνα, με πιο γνωστή την ιστορία του τσιγκούνη γέρο Σκρουτζ που δέχεται την παραμονή των Χριστουγέννων την επίσκεψη τριών φαντασμάτων. Σε αντίθεση όμως με τη ‘Χριστουγεννιάτικη Ιστορία’ που έχει και διδακτικό χαρακτήρα, το διήγημα ‘Ο Σηματωρός’ είναι μια απαισιόδοξη ιστορία με τραγικό τέλος. Είναι μια ιστορία που εκφράζει το άγχος για το αναπόφευκτο. Όσο επιμελής και φιλότιμος κι αν είναι  ο Σηματωρός, όσο καλά κι αν κάνει τη δουλειά του, όσα μέσα κι αν διαθέτει για να εξασφαλίσει την ασφάλεια των διερχόμενων τρένων, τα δυστυχήματα φαίνεται να ξεκινούν από μια άλλη δύναμη που δεν επιδέχεται παρεμβάσεις.

Ο Ντίκενς καλλιεργεί την αίσθηση του φόβου χρησιμοποιώντας σκηνικά ερήμωσης που προϊδεάζουν για την παρουσία του υπερφυσικού. Αφού ο Αφηγητής έχει κατέβει το μονοπάτι και έχει συναντήσει τον Σηματωρό στο σταθμό του, περιγράφει το τοπίο :

‘Δεξιά κι αριστερά, ένα τείχος από ακανόνιστες πέτρες που έσταζε υγρασία και απέκλειε οποιαδήποτε θέα, με εξαίρεση κάποια λωρίδα ουρανού· στη μιά κατεύθυνση, η προοπτική δεν ήταν παρά η στρεβλή προέκταση αυτού του κάτεργου·  στην άλλη κατεύθυνση, η προοπτική, βραχύτερη, σταματούσε σε ένα ζοφερό κόκκινο φωτάκι και στην ακόμα πιό ζοφερή είσοδο ενός μαύρου τούνελ, στην ογκώδη αρχιτεκτονική του οποίου υπήρχε κάτι το τραχύ, κάτι πνιγηρό και αποτρεπτικό. Ήταν τόσο λιγοστό το φως του ήλιου που κατάφερνε να φτάσει μέχρι εκεί ώστε το μέρος είχε μια χωμάτινη θανατερή μυρωδιά· και ήταν τόσο παγωμένος ο αέρας που το διαπερνούσε ώστε ένιωσα μια ανατριχίλα λες και είχα εγκαταλείψει τον φυσικό κόσμο.’

‘Ο Σηματωρός’ είναι μια ζοφερή και ψυχρή μελέτη τόσο για την απεγνωσμένη ανικανότητα του ανθρώπου να αλλάξει τη μοίρα των άλλων, όσο και για την επίμονη απροθυμία του να επηρεάσει τη μοναδική ζωή που μπορεί – εύλογα – να ελπίζει να καλυτερέψει ή ακόμα και να σώσει: τη δική του!

Το διήγημα ‘Ο Σηματωρός’ κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΑΓΡΑ σε μετάφραση Μαργαρίτας Ζαχαριάδου και στην έκδοση περιλαμβάνεται και εκτενές αναλυτικό εισαγωγικό σημείωμα του Simon Bradley.

Εκδόσεις : ΑΓΡΑ