Volker Weidermann, Οστάνδη 1936, Στέφαν Τσβάϊχ και Γιόζεφ Ροτ, Το καλοκαίρι πριν από το σκότος, Μετάφραση Μαρία Αγγελίδου, Εκδόσεις Άγρα, 2016.

Το βιβλίο του Volker Weidermann, Οστάνδη 1936  είναι ένα βιβλίο αντιθέσεων και αδιεξόδων μιάς φιλικής παρέας γερμανών και αυστριακών διανοούμενων με φόντο την ζαχαρένια προκυμαία της Οστάνδης, στη Βόρεια Θάλασσα. Κυριαρχεί η πολύπλοκη και φαινομενικά αταίριαστη  φιλία του Στέφαν Τσβάϊχ και του Γιόζεφ Ροτ. Εξάλλου και ο τίτλος του πρωτοτύπου Ostende 1936, Sommer der Freundschaft, στο καλοκαίρι μιας φιλίας αναφέρεται.

Το πρώτο αδιέξοδο, το συγγραφικό, είναι φανερό στην πρώτη σελίδα:

«ο Stefan Zweig κάθεται σε μια κλειστή βεράντα, στο τρίτο πάτωμα ενός άσπρου σπιτιού, που βλέπει στο πλατύ βουλεβάρτο της Οστάνδης. Κοιτάζει τη θάλασσα. Πάντα την ονειρευόταν αυτή τη θέα… να την κοιτάζει και να γράφει… τη συνέχεια του θρύλου που τώρα γράφει, επιστρέφοντας ξανά και ξανά στο ίδιο σημείο όπου πάντα σκοντάφτει, στο ίδιο σημείο που δεν ξέρει πώς να συνεχίσει. Βδομάδες τώρα αυτή η δουλειά. «

Το δεύτερο αδιέξοδο, το πολιτικό του 1936, βρήκε τους ήρωες φυγάδες σε μια ακρογιαλιά του Βελγίου να γράφουν ιστορίες για να φράξουν το δρόμο της καταστροφής του ανερχόμενου ναζισμού και του επερχόμενου πολέμου.

Το τρίτο αδιέξοδο είναι το προσωπικό. Φιλίες, γάμοι και έρωτες διαλύονται και ανασχηματίζονται με φόντο την βασίλισσα των παραλιών, όπου φαίνεται να έχει μαζευτεί όλη η νιότη του Βελγίου.

Το Βέλγιο, που στην αντίληψη του σημερινού αναγνώστη ταυτίζεται με το κέντρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για την προπολεμική καλοκαιρινή παρέα ήταν μια υπέροχη χώρα με τη ζωντάνια της, το ανακάτεμα των λαών της, το κέφι της, τη χαρά της και συγχρόνως η προσωποποίηση της αληθινής Ευρώπης, της ικανής να αντιστέκεται ηρωϊκά σε κάθε εισβολέα στο πέρασμα των αιώνων.  

Στο επίκεντρο του βιβλίου μια περίεργη αγάπη, που συνδέει εδώ και χρόνια τους δύο αυστριακούς, που τους χωρίζει παραπάνω από μια δεκαετία,  τον πλούσιο, συνετό και έναν από τους δημοφιλέστερους στον κόσμο συγγραφέα Στέφαν Τσβάϊχ με τον έρημο, φτωχό, αλκοολικό και μοναρχικό διωκόμενο εβραίο Γιόζεφ Ροτ. Ο Ροτ, το 1936 είχε ήδη δημοσιεύσει τον «Ιώβ» και είχε ήδη δηλώσει προφητικά από το 1932: Είναι καιρός να φεύγουμε. Θα καίνε τα βιβλία μας εννοώντας εμάς τους ίδιους. Όποιος λέγεται Βάσσερμαν, Ροτ, Ντέμπλιν, δεν έχει καιρό για χάσιμο. Πρέπει να φύγουμε για να ριχτούν μόνο τα βιβλία στην πυρά.

Το 1936 είναι μια δύσκολη χρονιά και για τον Τσβάϊχ, ο Γερμανός εκδότης παύει να εκδίδει τα βιβλία του, η γερμανική αγορά είναι χαμένη και η Αυστρία, το σπίτι του, ο γάμος του κατεστραμμένα. Στην Οστάνδη όμως, όταν συναντά ύστερα από καιρό τον Ροτ, ο  Τσβάϊχ προσπαθεί απεγνωσμένα να τον στηρίξει οικονομικά  και ψυχικά και να τον σώσει από τον αλκοολισμό. Ο δυστυχισμένος και θυμωμένος Ροτ σε ένα από τα πιο συγκινητικά σημεία του βιβλίου θα εκτονώσει με τον τρόπο του το συγγραφικό αδιέξοδο του Τσβάϊχ και θα παρέμβει φευγαλέα αλλά ουσιαστικά στη συνέχεια της λογοτεχνικής του δημιουργίας.

Ο Volker Weidermann (γενν. 1969 στο Darmstadt της Γερμανίας ), βαθύς γνώστης της γερμανικής λογοτεχνίας, κινείται ανάμεσα στο χρονικό και τη μυθιστορία, παραθέτει συχνά πολύτιμα αποσπάσματα από την αλληλογραφία των ηρώων του και σχολιάζει με ήπια αλλά δυνατή λογοτεχνική πένα. Μια μικρή δυσκολία προκαλεί στον αναγνώστη η επιλογή του συγγραφέα να μεταφέρεται συχνά στο παρελθόν, στην αρχή του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου  ή και στην εποχή μετά τον Β΄ Παγκόσμιο, με επίκεντρο πάντα την Οστάνδη του 1936.

Η εξαιρετική μετάφραση της Μαρίας Αγγελίδου εμπλουτίζει τη σειρά της γερμανικής λογοτεχνίας των εκδόσεων της Άγρας – που επιμένει πολυτονικά- με μια σημαντική λογοτεχνική βιογραφία.

Εύστοχα ο Weidermann παραθέτει ένα γράμμα του Τσβάϊχ από την Οστάνδη προς τον φίλο του, κομμουνιστή και σταλινικό Ρομαίν Ρολλάν : Για μένα ο εχθρός είναι ο δογματισμός, η ιδεολογία εκείνη που αδιακρίτως περιεχομένου ή χρώματος θέλει και επιδιώκει την καταστροφή οποιασδήποτε άλλης σκέψης. Θα έπρεπε να επινοήσουμε έναν αντιφανατικό φανατισμό.

Εκδόσεις ΑΓΡΑ