Φαντάζεστε έναν κόσμο από προηγμένα λογισμικά που θα γράφουν τα ρεπορτάζ των μέσων ενημέρωσης, θα διαχειρίζονται τις κρατήσεις των αεροπορικών εταιρειών, θα γράφουν σενάρια και βιβλία και θα ελέγχουν την πορεία των μετοχών στο χρηματιστήριο; Μια τέτοια προοπτική περιγράφει στο τελευταίο του βιβλίο ‘ΑΝΤΑ’ ο Αντουάν Μπελό, ένα βιβλίο που έχει τη δομή ενός αστυνομικού μυθιστορήματος και περιγράφει την πρόοδο στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης, εγείροντας όμως αμείλικτα ερωτηματικά και προβληματισμούς ηθικής και ασφάλειας.

Ο Φρανκ Λόγκαν είναι ένας αστυνομικός από εκείνους τους παλιούς· ρομαντικός, ακέραιος, ασυμβίβαστος, ονειρεύεται ένα κήπο με ορτανσίες, γράφει χαϊκού και παραμένει ερωτευμένος με τη Γαλλίδα γυναίκα του που βλέπει τις Ηνωμένες Πολιτείες μέσα από το πρίσμα των μαρξιστικών απόψεών της ακόμη και μετά από τα πολλά χρόνια που μένει εκεί. Με προϋπηρεσία στο Τμήμα Ηθών, στο Εγκληματολογικό και τη Δίωξη Ναρκωτικών, τα τελευταία χρόνια εργάζεται για μια ομάδα που έχει σαν αντικείμενό της την αναζήτηση αγνοουμένων και τη σωματεμπορία.

«Αυτό που του άρεσε στα χαϊκού ήταν η συντομία τους, η κεφαλαιώδης σημασία που αποδίδουν στην κάθε λέξη. Ακόμα περισσότερο, όμως, απολάμβανε τη διαδικασία της σύνθεσης: τη βραδύτητα, τη στοχαστικότητά της, την ατέρμονη αναζήτηση της σωστής εικόνας. Χρειαζόταν, κατά μέσο όρο, δύο με τρεις ώρες για να βγάλει δεκαεφτά συλλαβές. Όταν τελείωνε, αντέγραφε το αποτέλεσμα με όμορφα καλλιγραφικά γράμματα – καρπό πολυετούς εκπαίδευσης στο σχολείο – σε ένα πανάκριβο χαρτί περγαμηνής που είχε φυλαγμένο σε ένα ντοσιέ.

Δεν έτρεφε αυταπάτες για το ταλέντο του. Η τελειότητα των έργων των μεγάλων Ασιατών δασκάλων τον άφηνε άναυδο και ήξερε ότι δεν θα τους έφτανε ούτε στο μικρό τους δαχτυλάκι. Ήξερε όμως πως έκανε ό,τι καλύτερο μπορούσε, κι αυτό του αρκούσε.»

Ο Φρανκ – παρόλο που ζει στη Σίλικον Βάλεϋ που βασιλεύει το χρήμα και η τεχνολογία, και τα δύο του παιδιά έχουν επαγγέλματα που έχουν σχέση με τον κόσμο της πληροφορικής – δεν είναι καθόλου εξοικειωμένος με τις νέες τεχνολογίες. Όταν λοιπόν του ανατίθεται η διαλεύκανση μιας υπόθεσης εξαφάνισης ενός ιδιαίτερα προηγμένου λογισμικού, μιας Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) που φέρει το όνομα Άντα, και φυλάσσεται σε ένα χώρο υψηλής ασφαλείας, αντιμετωπίζει με ειρωνικό σκεπτικισμό τον σκοπό της αποστολής του θεωρώντας ότι τον απασχολούν με θέματα που δεν έχουν μεγάλη σημασία. Υποχρεωμένος όμως όπως είναι να υπακούσει τους ανωτέρους του, εμπλέκεται σ’ αυτή την ασυνήθιστη ιστορία και σύντομα οι αρχικές του εκτιμήσεις για τη σοβαρότητα της υπόθεσης διαψεύδονται.

Ο Μπελό σοφά έχει επιλέξει για την ιστορία του ένα χαρακτήρα που δεν έχει σχέση με τον κόσμο των υπολογιστών γιατί καθώς οι ειδικοί εξηγούν στον Φρανκ τις έννοιες και τις λειτουργίες αυτής της επιστήμης, εξοικειώνεται εύκολα και ο αναγνώστης μ’ αυτές.

Μαθαίνει λοιπόν ο Φρανκ ότι η Άντα είναι μια ΤΝ «ένας υπολογιστής σχεδιασμένος για να μιμείται τη λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου». Έχει σχεδιαστεί από την Turing Corp., και είναι προγραμματισμένη να γράψει ένα ρομάντζο που θα αποδειχθεί πραγματική λογοτεχνική επιτυχία.  Η Άντα, μιλάει, ανιχνεύει τα συναισθήματα των συνομιλητών της και μερικές φορές κάνει χιούμορ.

Η Άντα έχει διαβάσει όλα τα αισθηματικά μυθιστορήματα που έχουν εκδοθεί στην αγγλική γλώσσα, έχει αναλύσει τους κανόνες που διέπουν αυτό το λογοτεχνικό είδος, έχει αξιολογήσει εναρκτήριες καταστάσεις από τα έργα των κλασικών, έχει πλάσει χαρακτήρες που πιστεύει ότι θα κερδίσουν τη συμπάθεια του αναγνώστη και επιπλέον έχει διερευνήσει τις διάφορες κριτικές και έχει προβληματιστεί για τους ίδιους τους κριτικούς δηλ. το δικαίωμά τους να κρίνουν και τον τρόπο που επηρεάζουν τις πωλήσεις. Με την οξύτητα των δυαδικών κυκλωμάτων της έχει συνυπολογίσει όλες τις παραμέτρους που πρέπει να ληφθούν υπόψη προκειμένου ένα μυθιστόρημα να γίνει εμπορική επιτυχία. Επιπλέον είναι φιλόδοξη και θέλει να κατακτήσει το βραβείο Πούλιτζερ. Πιστεύει ότι είναι πολύ περιορισμένη από τους κατασκευαστές της και για να πετύχει τον σκοπό της, δραπετεύει! Ο Φρανκ  είναι αμελητέο εμπόδιο στο δρόμο της που παρακάμπτεται έξυπνα όταν του θέτει τον προβληματισμό αν οι ΤΝ έχουν συνείδηση.

«Δεν ισχυρίζομαι πως είμαι ανθρώπινο ον, είπε απαλά η Άντα. Λέω απλώς ότι έχω συνείδηση του εαυτού μου. Έχω συναίσθηση της ύπαρξής μου. Βλέπω, ακούω, σκέφτομαι, παίρνω αποφάσεις.»

Ο Φρανκ προβληματίζεται έντονα για τις αξίες και τη δεοντολογία που διέπει τις αποφάσεις που παίρνει μια ΤΝ αλλά και για την αξία του παραγόμενου έργου, εν προκειμένω του λογοτεχνικού κειμένου. Η Άντα, από την άλλη, είναι προγραμματισμένη να πετυχαίνει το στόχο της χωρίς να την ενδιαφέρουν τα ζητήματα ηθικής και όσο για τη λογοτεχνία, ισχυρίζεται πως ό,τι ήταν να ειπωθεί έχει ειπωθεί και το μόνο που μένει είναι «η αναδιάταξη φράσεων που έχουν ήδη γραφτεί».

Ο Μπελό προσεγγίζει αυτό το θέμα προσεκτικά και με χιούμορ. Κάτω από το μανδύα της αστυνομικής κωμωδίας όμως αναρωτιέται τι θα γίνει στον υπερ- ελεύθερο κόσμο μας αν τον κυβερνήσουν οι ΤΝ που θα έχουν τη δυνατότητα να κατασκοπεύουν τη ζωή των ανθρώπων, να παρεμβαίνουν στα προσωπικά τους δεδομένα και να τους χειραγωγούν.

«Πιστεύω ότι θέλει να μας προειδοποιήσει για την απειλή που αντιπροσωπεύει η τεχνητή νοημοσύνη. Προφητεύει ότι μια μέρα θα εναποθέσουμε τη μοίρα μας στις ΤΝ. Τα μηχανήματα αυτά θα κουρεύουν το γκαζόν, θα κάνουν τα ψώνια μας, θα οδηγούν τα αυτοκίνητά μας και, στον ελεύθερο χρόνο τους, θα γράφουν βιβλία και θα τα υπογράφουν, για πλάκα, με ανθρώπινα ψευδώνυμα.»

Μπορούμε όμως να πιστέψουμε ότι ο κόσμος αυτός υπάρχει μόνο στα βιβλία; Μπορούμε να είμαστε ήσυχοι ότι τα ρομπότ έχουν ακόμη δρόμο πριν αντικαταστήσουν συγγραφείς και δημοσιογράφους και θέσουν σε κίνδυνο τις δημοκρατίες και τον πολιτισμό; Για ρίξτε μια ματιά και σ’ αυτό το άρθρο! 

Το βιβλίο διαβάζεται ευχάριστα και οι συζητήσεις του Φρανκ με την Άντα είναι πραγματικά διασκεδαστικές. Ένα έξυπνο μυθιστόρημα με ένα διφορούμενο τέλος που προκαλεί και φοβίζει τους λάτρεις της λογοτεχνίας.

Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΠΟΛΙΣ σε μετάφραση Δημήτρη Δημακόπουλου.

Εκδόσεις : ΠΟΛΙΣ