Γράφει η Ευγενία Δέλτα

‘Μία από τις πιο αυθεντικές λογοτεχνικές καταγραφές της μαγευτικής Πράγας. Απίστευτος συνδυασμός γήινου χιούμορ και μπαρόκ φαντασίας’ αποτελεί για τον Μίλαν Κούντερα το έργο  «Υπηρέτησα τον Άγγλο βασιλιά» του συμπατριώτη του συγγραφέα Μπόχουμιλ Χράμπαλ. Πράγματι, το πρόσφατα μεταφρασμένο στα ελληνικά βιβλίο του Hrabal από τις εκδόσεις ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ, συνιστά ένα πραγματικό όσο και σουρεαλιστικό  ταξίδι στην Πράγα του 20ού αιώνα. Η μετάφραση από τα τσέχικα οφείλεται στην Σόνια Στάμου-Ντορνιάκοβα. Το κεντρικό πρόσωπο του βιβλίου, ένα ταπεινό όσο και φιλόδοξο γκαρσόνι πολυτελούς ξενοδοχείου στην προπολεμική πρωτεύουσα της Τσεχίας κατακτά τα πλούτη και την κοινωνική θέση που ονειρεύεται για  να τα χάσει όλα στη συνέχεια με την επιβολή του κομμουνισμού στην Τσεχοσλοβακία. Η κοινωνική και οικονομική άνοδος του κοντούλη Γιαν Ντίτιε (ντίτιε σημαίνει παιδί στα τσέχικα)  με τους διπλούς πάτους στα παπούτσια πραγματοποιείται κατά τη  διάρκεια της κατοχής της χώρας από τα ναζιστικά στρατεύματα (1938-1945). Ο Γιάν με τη γυναίκα του, αθλήτρια των ναζί,  ταυτίζεται ως ένα βαθμό με τις μεθόδους των ναζί και φθάνει στο απόγειο της κοινωνικής επιτυχίας  – που συμβαδίζει όμως με την οικογενειακή του δυστυχία  – την περίοδο που ακολουθεί την ανασυγκρότηση της Τσεχοσλοβακίας έως την επιβολή του κομμουνισμού  (1945-1948).

Ο Hrabal, από τους πιο διάσημους Τσέχους λογοτέχνες του 20ού αιώνα,  έζησε μια ανατρεπτική ζωή που έκλεισε με έναν  αμφιλεγόμενο (ατύχημα ή αυτοκτονία) θάνατο (1914-1997). Τα βιβλία του απαγορεύτηκαν από το κομμουνιστικό καθεστώς, η ζωή του στο προάστειο Libeň της Πράγας, με συντροφιά τις αγαπημένες του γάτες, αποτυπώθηκε εικαστικά στον διάσημο «Τοίχο του Χράμπαλ».

Το «Υπηρέτησα τον Άγγλο βασιλιά» κυκλοφόρησε στην Τσεχοσλοβακία παράνομα  σε δακτυλογραφημένη μορφή το 1971, τυπώθηκε κανονικά μετά τη Βελούδινη Επανάσταση το 1989,  και γυρίστηκε κινηματογραφική ταινία το 2006. Στο τέλος τής ελληνικής μετάφρασης του βιβλίου υπάρχει ένας χρήσιμος πίνακας με τα κυριότερα γεγονότα στη ζωή του συγγραφέα και τις εκδόσεις των έργων του.

Στο βιβλίο μας ο ήρωας τελειώνει τη ζωή του σε ένα δάσος, σε πλήρη απομόνωση από τους ανθρώπους, με τη συντροφιά ενός αλόγου, μιάς κατσίκας και μιάς γάτας:

«Μετά ετοίμασα το (πρωτοχρονιάτικο) δείπνο, είχα μια κονσέρβα γκούλας με πατάτες. Στην κατσίκα έδωσα το δώρο της, δηλαδή έβαλα κομμένα μήλα στο νερό της. Το ίδιο και στο άλογο που όπως κάθε Κυριακή γευμάτιζε μαζί μου το μεσημέρι, στεκόταν στο τραπέζι από ξύλο πλάτανου και από ένα μπολ έπαιρνε και έτρωγε μήλα. Το άλογο είχε την έμμονη ιδέα πως θα το αφήσω μόνο του εδώ και  θα φύγω. Όπου και να πήγαινα με ακολουθούσε, και η κατσίκα που το είχε συνηθίσει το ακολουθούσε,  και το ίδιο και η γάτα που είχε εξάρτηση από το γάλα της κατσίκας, όπου πήγαινε το μαστάρι της κατσίκας, να την και η γάτα».

Αυτή η ηθελημένη απομόνωση του ήρωα είναι η κατάληξη μιάς ζωής συνδεδεμένης με την πολυκοσμία πολυτελών εστιατορίων και ξενοδοχείων, με την αγωνιώδη – πλην μάταιη-  αναζήτηση του έρωτα, της αγάπης και του χρήματος, με την αγάπη για την πατρίδα και συγχρόνως την προδοσία της.

Στο βιβλίο η Ιστορία εμπλέκεται με τη μυθιστορία, η φυσικότητα, η απλότητα  και η αφέλεια με την ανατρεπτική φαντασία, τον σουρεαλισμό και τη δραματική ένταση· κυρίως όμως με το μαύρο τσέχικο χιούμορ, την ευαισθησία και τον αυτοσαρκασμό. Με μοναδική ευστροφία, αίσθηση του γελοίου αλλά και με βαθύ ανθρωπισμό ο Χράμπαλ αναδεικνύει το βασικό μοτίβο της ζωής αλλά και του θανάτου του Γιαν Ντίτιε: πρόκειται για τη δύναμη και τη γνώση που προήλθε από δύο κεντρικά και άρρηκτα μεταξύ τους γεγονότα στη ζωή του ήρωα και του μεγαλύτερου μετρ, δασκάλου και «προτύπου» του. Ο τελευταίος υπηρέτησε μια φορά στη ζωή του τον βασιλιά της Αγγλίας και ο ήρωάς μας μια φορά τον βασιλιά της Αιθιοπίας. Το παράσημο του Χαιλέ Σελασιέ ήταν αυτό που του «έδωσε τη δύναμη» να γράψει «αυτήν την ιστορία όπου το απίστευτο έγινε πραγματικότητα».

Εκδόσεις : ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ