Το 1974 η Έλσα Μοράντε παραδίδει στον εκδότη της το βιβλίο της ‘Η Ιστορία’, ζητώντας του να το διαθέσει σε εξαιρετικά χαμηλή τιμή για να είναι προσιτό στους φτωχούς.  Το βιβλίο που έμελλε να κατακτήσει μια σημαντική θέση στην ιταλική λογοτεχνία, προκάλεσε αίσθηση, μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες και σημείωσε μεγάλη επιτυχία, πουλώντας, την πρώτη χρονιά και παρά τις αντικρουόμενες κριτικές και τις κατηγορίες που δέχτηκε για προβολή αναρχικών ιδεών και απαισιοδοξία, 800 χιλιάδες αντίτυπα.

Η συγγραφέας εμπνεύστηκε το βιβλίο κατά τη διάρκεια του πολέμου όταν μαζί με τον τότε σύζυγό της, τον συγγραφέα Αλμπέρτο Μοράβια, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη Ρώμη λόγω της εβραϊκής τους καταγωγής και να καταφύγουν στην πόλη Φόντι.

Οι προθέσεις της Μοράντε για τη συγγραφή αυτού του βιβλίου είναι σαφείς ακόμη και με τον τίτλο που επέλεξε αφού η λέξη ‘Ιστορία’ αναφέρεται τόσο στη Μεγάλη Ιστορία των εθνών που εμπλέκονται στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και των πολιτικών ιδεολογιών όσο και στη Μικρή Ιστορία των καθημερινών ανθρώπων, των ανώνυμων.

Στις πρώτες σελίδες του βιβλίου ο αναγνώστης συναντά ένα απόσπασμα από το ημερολόγιο ενός επιζώντος της Χιροσίμα, ‘Σε καμμιά ανθρώπινη γλώσσα δεν υπάρχει λέξη ικανή να παρηγορήσει τα πειραματόζωα που δεν ξέρουν το γιατί του θανάτου τους.’ και μερικούς στίχους του Ευαγγελιστή Λουκά, ‘…Απέκρυψες αυτά τα πράγματα από τους λόγιους και τους σοφούς, και τα φανέρωσες στα παιδιά… γιατί έτσι το θέλησες.’

Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε οκτώ μέρη – όσα και τα χρόνια στα οποία εκτείνεται η ιστορία – και το καθένα απ’ αυτά έχει μια εισαγωγή στην οποία συνοψίζονται τα κυριότερα πολιτικά, στρατιωτικά και οικονομικά γεγονότα. Η αφήγηση ξεκινά το 1941 και εναλλάσσεται μεταξύ της Ιστορίας της Ιταλίας από τις αρχές του 20^ου αιώνα και του οικογενειακού δράματος της Ίντα Ραμούντο και των δύο γιών της, του Νίνο και του Ουζέπε.

Η ηρωίδα του βιβλίου, η Ίντα Ραμούντο είναι μια περίπλοκη όσο και τραγική φιγούρα. Μια απλή γυναίκα της εποχής που κουβαλάει δύο βαριά μυστικά. Το ένα είναι οι κρίσεις επιληψίας της και το δεύτερο η εβραϊκή της καταγωγή.  Το 1941 η Ίντα βρίσκεται στη Ρώμη όπου, μετά το θάνατο του συζύγου της, εργάζεται σαν δασκάλα και ζει με τον έφηβο γιό της Νίνο σ’ένα μικρό διαμέρισμα. Ένας μεθυσμένος Γερμανός στρατιώτης που βρίσκεται στην περιοχή την βιάζει και το αποτέλεσμα είναι μια εγκυμοσύνη που φέρνει στην Ίντα ένα δεύτερο γιό, τον μικρό Ουζέπε. Η Ίντα με την ταπεινή και υποτακτική της φύση αφοσιώνεται στην οικογένειά της και προσπαθεί να επιβιώσει μέσα στους κινδύνους και τις κακουχίες του πολέμου. Ο φόβος των φυλετικών νόμων, οι διωγμοί των εβραίων, οι βομβιστικές επιθέσεις και η πείνα είναι οι καθημερινοί εχθροί της. Ο μεγάλος της γιός, ο Νίνο, απείθαρχος και ενθουσιώδης υποστηρίζει αρχικά τον φασισμό για να αλλάξει στη συνέχεια τα πιστεύω του ακολουθώντας τη δημόσια άποψη της Ιταλίας και να συνταχθεί με τους παρτιζάνους. Ο μικρός Ουζέπε, από την άλλη, αντιπροσωπεύει την αθωότητα και την αγνή ομορφιά.

Σ’έναν από τους βομβαρδισμούς το διαμέρισμα της οικογένειας καταστρέφεται και η Ίντα με τον Ουζέπε περνούν ένα διάστημα σε ένα καταφύγιο στα περίχωρα της Ρώμης, έναν χώρο που φιλοξενούσε κι άλλους ξεσπιτωμένους. Στο πυκνό γράψιμο των μεταφορών της Μοράντε, ο μεγάλος αυτός χώρος γίνεται η εικόνα μιας ιδεατής κοινωνίας, όπου όλοι γνωρίζουν και βοηθούν ο ένας τον άλλο: κανείς δεν φοβάται να δείξει ποιος είναι καθώς σ’ αυτόν τον μικρόκοσμο δεν υπάρχουν διαφορές στην ηλικία ή το φύλο. Είναι σε αυτό το πείραμα της ιδανικής κοινωνίας που εμφανίζεται ένας θεμελιώδης χαρακτήρας του μυθιστορήματος, ο Νταβίντε Σέγκρε. Ο Νταβίντε με την εβραϊκή καταγωγή είναι αυτός που δίνει φωνή στις σκέψεις της Μοράντε για την εξουσία και εκείνους που υποφέρουν.

Η Μοράντε ακολουθεί τους ήρωές της σ’ αυτό τον αγώνα δίνοντας φωνή στ’ ανήκουστα και εναλλάσσοντας ακούραστα τις εικόνες της τρυφερότητας με αυτές του τρόμου και της απόγνωσης. Μια Εβραία που τρέχει ξέπνοη να βρει την οικογένειά της μέσα στο τρένο που φεύγει για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, η νεαρή Μαριουλίνα που ακουμπάει με αφέλεια το κεφάλι της στο στήθος του Γερμανού στρατιώτη που σε λίγο θα τη σκοτώσει ή οι συζητήσεις του μικρού ευαίσθητου Ουζέπε με τα ζώα και τα πουλιά είναι σχεδόν σαν  πίνακες ζωγραφικής. Είναι φανερό ότι για τη Μοράντε τα παιδιά και τα ζώα είναι τα μόνα ζωντανά όντα που έχουν την ικανότητα να ανακουφίσουν από την κακομεταχείριση της πραγματικότητας και να δώσουν μια υψηλότερη αίσθηση στην καθημερινότητα, την τόσο έντονα επηρεασμένη από τα γεγονότα στα οποία οδηγεί η Μεγάλη Ιστορία.

‘Το εσωτερικό των τρένων, που τα έκαιγε ο ακόμα καλοκαιριάτικος ήλιος, αντηχούσε συνεχώς από εκείνο το ασταμάτητο βουητό. Μέσα στην αταξία του μπορούσες να διακρίνεις κλαψουρίσματα, βρισιές, ψαλμωδίες, ακατανόητους μονολόγους, φωνές γεροντικές που καλούσαν τη μητέρα τους. Άλλες που κουβέντιαζαν μόνες τους, τελετουργικά σχεδόν και άλλες που έμοιαζαν λες να γελάνε. Και κάθε τόσο μέσα σ’ όλα αυτά υψώνονταν κάτι στριγκλιές που σου πάγωναν το αίμα με την οξύτητά τους. Ή άλλες που έμοιαζαν στριγκλιές ζώων και που φώναζαν απλοϊκές λέξεις όπως «φαΐ», «αέρα!». Από ένα από τα τελευταία βαγόνια, σκεπάζοντας κάθε άλλη φωνή, μια νέα γυναίκα ξεσπούσε κάθε τόσο σε κάτι σπαρακτικά ουρλιαχτά, σαν να την ξέσκιζαν οι πόνοι της γέννας.

Κι η Ίντα αναγνώριζε εκείνη την μπερδεμένη χορωδία. Πάνω κι απ’ τις σχεδόν άσεμνες κραυγές της κυρίας και τους αυστηρούς τόνους του γέρου Ντι Σένι, όλες αυτές οι δυστυχισμένες φωνές που έρχονταν μέσα απ’ τα βαγόνια, την τράβαγαν πάνω τους με μια τρομακτική γλυκύτητα, χάρη σε μια διαρκή ανάμνηση που δεν προερχόταν από τα βάθη του χρόνου, αλλά από έναν άλλο δρόμο: από τον ίδιο εκείνο δρόμο όπου τη νανούριζαν οι καλαβρέζικες καντσονέτες του πατέρα της ή το ανώνυμο χτεσινοβραδινό ποίημα, ή τα φιλάκια που της ψιθύριζαν, γλυκιά μου, γλυκιά μου. Ήταν ένα σημείο ανάπαυσης που την τραβούσε χαμηλά, μέσα στην αλλοπρόσαλλη φωλιά μιας αφανισμένης οικογένειας.’

Η πιο σκληρή περίοδος για την Ίντα αρχίζει, με την απελπισμένη αναζήτηση τροφής για τον γιό της, μια αναζήτηση που την κάνει να χάσει όλες της τις επιφυλάξεις και την οδηγεί στους δρόμους της καταστραμμένης πόλης σαν ένα πεινασμένο ζώο, ξεπερνώντας τον τρόμο που της εμπνέει η παρουσία των Γερμανών στρατιωτών. Στην περιπλάνησή της αυτή, επισκέπτεται το γκέτο που παραμένει ακατοίκητο μετά την απέλαση των Εβραίων στις 16 Οκτωβρίου 1943, στις οποίες ήταν ακούσιος μάρτυρας. Η Ίντα αισθάνεται τσακισμένη, αλλά ο Ουζέπε πρέπει να προστατευθεί. Ο μικρός μεγαλώνει απομονωμένος από τα άλλα παιδιά, ενδιαφέρεται για τα πάντα, αγαπά τη φύση και τα ζώα, δεν ξεχνάει τους ανθρώπους που υπήρξαν μέρος της ζωής του – ακόμη και για μικρό χρονικό διάστημα -, αλλά αρνείται να μεγαλώσει.

Και ξαφνικά ο πόλεμος τελειώνει αλλά η μεταπολεμική περίοδος είναι σχεδόν χειρότερη από τον ίδιο τον πόλεμο, αφού επιφυλάσσει έναν απίστευτα δύσκολο δρόμο για  τους ανθρώπους που μοιάζουν σαν να μην μπορούν να βρουν τη πυξίδα της ζωής τους, σαν να έχει χαθεί με τον πόλεμο και η ικανότητά τους για επιβίωση.

Ο πόλεμος, η πείνα, ο φόβος, οι αγαπημένοι που δεν επιστρέφουν ποτέ και αν επιστρέψουν είναι η σκιά του εαυτού τους, το γκέτο που αδειάζει και εγκαταλείπεται, αφήνουν ανεξίτηλα τα ίχνη τους στους πολίτες που περπατούν μέσα στην κατεστραμμένη πόλη σαν φαντάσματα.

Η Ιστορία είναι ένα πολυεπίπεδο μυθιστόρημα για την καταστροφική σάρωση του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου από την πλευρά των μικρών ανθρώπων των οποίων η ύπαρξη είχε περιοριστεί σ’ ένα αγώνα για φαγητό και καταφύγιο. Εκείνων των μικρών ανθρώπων που ύμνησε η Μοράντε, αφού συχνά η Ιστορία τους ξεχνάει, και σήμερα είναι πιο σύγχρονοι από ποτέ.

Το βιβλίο ‘Η Ιστορία’ που κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ το 1998 σε μετάφραση Άμπυς Ραΐκου, επανακυκλοφορεί σε ωραία έκδοση με σκληρό εξώφυλλο.

Εκδόσεις : ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ