Ο Άντρες Μπάρμπα (Andres Barba), στο μυθιστόρημα «Φωτεινή Πολιτεία», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ σε μετάφραση Βασιλικής Κνήτου, καταφέρνει μέσα σε μόλις 240 σελίδες να ανοίξει και να διερευνήσει θέματα ευαίσθητα και μεγάλα. Ο συγγραφέας – που τον γνωρίσαμε στην Ελλάδα με το βιβλίο «Χέρια Μικρά» – προβληματίζεται για την φυσική αθωότητα που συνήθως αποδίδεται στην  παιδική ηλικία και την αντίδραση της κοινωνίας όταν τα στερεότυπα της παιδικής συμπεριφοράς καταρρέουν.

Η ιστορία, που έχει το περίγραμμα ενός μεταφυσικού και σκοτεινού μύθου διαδραματίζεται στις αρχές της δεκαετίας του ’90, σε μια φανταστική τροπική πόλη μιας ανώνυμης χώρας. Η πόλη λέγεται Σαν Κριστόμπαλ, περιβάλλεται από πυκνή ζούγκλα και τη διασχίζει ένα μεγάλο λασπερό ποτάμι. Ο αφηγητής, του οποίου το όνομα δεν μαθαίνουμε ποτέ, ανατρέχει, στα γεγονότα που διατάραξαν τη γαλήνη αυτής της πόλης, πριν από είκοσι δύο χρόνια, και τα παρουσιάζει με τη μορφή ενός χρονικού αναζητώντας μ’ αυτό τον τρόπο όλα τα στοιχεία που οικοδομούν την αληθινή εικόνα μιας κοινωνίας που διαχειρίζεται ένα τραυματικό γεγονός, ενώ προσπαθεί να τα φωτίσει με το νέο φως που δίνει το πέρασμα του χρόνου.

Η καταγραφή των γεγονότων ξεκινά από την ημέρα που ο αφηγητής έφτασε στο Σαν Κριστόμπαλ με την οικογένειά του για να αναλάβει τη θέση του διευθυντή στο τμήμα Κοινωνικών Υποθέσεων. Αναζητά μέσα του τις πρώτες εντυπώσεις από την πόλη και τους οιωνούς, στους οποίους αν είχε δώσει περισσότερη σημασία ίσως να ήταν καλύτερα προετοιμασμένος για όσα θα ακολουθούσαν. Η πόλη ήταν ήσυχη, μια συνηθισμένη πόλη της περιοχής που δεν έμοιαζε να του επιφυλάσσει δυσκολίες και εκπλήξεις. Η ζωή έδειχνε «τόσο τακτοποιημένη και προβλέψιμη όσο ένας μετρονόμος και κάποιες φορές είναι τόσο δύσκολο να σκεφτεί κανείς ότι μπορεί να αποφύγει αυτή τη μοίρα όσο και το να ανατείλει ο ήλιος από τη δύση. Κι όμως, αυτό ακριβώς συμβαίνει κάποιες φορές : ο ήλιος ανατέλλει από τη δύση.» Στη δική του περίπτωση «ο ήλιος ανέτειλε από τη δύση» με την εμφάνιση τριάντα δύο βίαιων παιδιών άγνωστης προέλευσης που διατάραξαν εντελώς τη ζωή της πόλης.  Τα παιδιά είναι μεταξύ εννέα και δεκατριών ετών και τον πρώτο καιρό κανείς δεν τους δίνει ιδιαίτερη σημασία αφού αναμιγνύονται με τα παιδιά των ιθαγενών που πωλούν ορχιδέες και λεμόνια στα φανάρια.  Κανείς δεν ξέρει από πού έρχονται και με τι σκοπό ζουν. Μοιάζουν σαν να ξεπήδησαν από το ποτάμι, σαν να τα γέννησε η ζούγκλα. Ήταν παιδιά που είχαν απαχθεί, παιδιά που είχαν εγκαταλειφθεί ή το είχαν σκάσει από τα σπίτια τους; Κανείς δεν ξέρει. Περνούν τον καιρό τους παίζοντας σε διάφορα σημεία της πόλης, ζητιανεύουν και μιλούν μια δική τους γλώσσα. Όταν το σκοτάδι πέφτει στην πόλη, αυτά εξαφανίζονται χωρίς κανείς να ξέρει πού πηγαίνουν. Είναι παιδιά σαν όλα τα παιδιά της περιοχής, αλλά ό,τι κι αν κάνουν, το κάνουν διαφορετικά. «Ήταν σαν τα παιδιά που πάντα βλέπαμε και συγχρόνως δεν ήταν. Σε αντίθεση μ’ εκείνα, που ζητιάνευαν με ύφος ταπεινό και κλαψιάρικο, ετούτα είχαν μια αλλιώτικη περηφάνια, σχεδόν αριστοκρατική.» 

Η πόλη παρατηρεί αμέτοχη τις συμπεριφορές των παιδιών που κινούνται οργανωμένα σε μικρές ομάδες, στις οποίες δεν φαίνεται να υπάρχουν σαφείς ηγέτες, ενώ δημιουργείται η εντύπωση ότι μπορούν να επικοινωνήσουν τηλεπαθητικά με τα υπόλοιπα παιδιά της πόλης. Αμφισβητούν φανερά την κοινωνική ζωή, πολύ σύντομα γίνονται βίαια και τελικά εμπλέκονται σε ένα έγκλημα. Μια επίθεση στο τοπικό σούπερ μάρκετ που έγινε χωρίς προφανή λόγο και άφησε πίσω της δύο νεκρούς, αναγκάζει την πόλη να κοιτάξει αυτό το φαινόμενο διαφορετικά. Και τότε η κοινότητα μοιάζει σαστισμένη, αισθάνεται προδομένη, γιατί έχει να αντιμετωπίσει παιδιά και μπροστά στο πολιτικό και κοινωνικό πρόβλημα αναγκάζεται να επανεξετάσει τις έννοιες του κακού και της βίας. Αλλά με ποιο τρόπο μια κοινότητα ενηλίκων με τις κοινωνικές συμβάσεις τους, που μοιάζουν συμπαγείς και συνεκτικές, μπορεί να ξεπεράσει τον ηθικό σκόπελο και να τα βάλει με τη βία όταν αυτή προέρχεται από μια ομάδα μικρών παιδιών;

«Ο κόσμος της παιδικής ηλικίας μας συντρίβει με τις προκαταλήψεις του, γι’ αυτό και σε μεγάλο βαθμό η ενόχληση που ένιωσε ο κόσμος με τους 32 δεν είχε τόσο να κάνει με το αν ήταν ή όχι φυσικό να προβούν μερικά παιδιά σε μια τόσο βίαιη ενέργεια, όσο με την οργή που τους προκαλούσε το γεγονός ότι τα ίδια αυτά παιδιά δεν επιβεβαίωναν στα μάτια τους το γλυκερό στερεότυπο της παιδικότητας.» 

Από την αρχή είναι γνωστό ότι τα τριάντα δύο παιδιά θα πεθάνουν.  Αυτό όμως δεν εμποδίζει τον συγγραφέα να δημιουργήσει μια κλιμακούμενη ένταση στην αφήγηση και να διατηρήσει τις στιγμές αγωνίας μέχρι την τελευταία σελίδα, εμφανίζοντας σταδιακά όλο και περισσότερες λεπτομέρειες, μαρτυρίες και στοιχεία γι’ αυτό το επεισόδιο παιδικής βίας όπου τα παιδιά είναι οι δράστες και όχι τα θύματα. Γιατί ‘η παιδική ηλικία είναι ισχυρότερη από τη φαντασία’ όπως λέει και ο αφηγητής της «Φωτεινής πολιτείας» αφού ένα μέρος της παραμένει πάντα προστατευμένο στο περιθώριο, στη σκιά.

Με υλικά όπως το μυστήριο, το υπερφυσικό, η ατμόσφαιρα του μύθου και οι αλληγορίες, ο Μπάρμπα οικοδομεί ένα σκηνικό για να προβληματιστεί και τελικά να αποδομήσει το μύθο της παιδικής αθωότητας.

«Όταν με ρωτούν για τα 32 παιδιά που έχασαν τη ζωή τους στο Σαν Κριστόμπαλ, η απάντησή μου διαφοροποιείται ανάλογα με την ηλικία του συνομιλητή μου. Αν είναι συνομήλικός μου, του απαντώ πως το να κατανοείς δεν είναι παρά ένας τρόπος ανασύνθεσης αυτού που έχει δει κανείς μόνο αποσπασματικά΄ αν είναι νεότερος, τον ρωτάω αν πιστεύει στους κακούς οιωνούς ή όχι. Σχεδόν πάντα μου απαντούν όχι, λες και το να πιστεύουν θα σήμαινε ότι δεν εκτιμούν αρκετά την ελευθερία. Εγώ τότε δεν κάνω άλλες ερωτήσεις και τους αφηγούμαι τη δική μου εκδοχή των γεγονότων γιατί είναι το μόνο που έχω και γιατί θα ήταν ανώφελο να τους πείσω ότι δεν έχει να κάνει τόσο με την εκτίμηση που τρέφουν στην ελευθερία όσο με το γεγονός ότι δεν πρέπει να πιστεύουν τόσο αφελώς στη δικαιοσύνη. Αν ήμουν λίγο πιο αποφασιστικός και λίγο πιο δειλός, θα άρχιζα την ιστορία μου πάντα με την ίδια φράση : «Σχεδόν όλοι οι άνθρωποι παίρνουν αυτό που τους αξίζει και οι κακοί οιωνοί όντως υπάρχουν». Αν υπάρχουν λέει…»

Εκδόσεις : ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ