‘Το παιδί της τρικυμίας’ είναι το βιβλίο που έγραψε η Μάργκαρετ Άτγουντ στα πλαίσια του Hogarth Shakespeare Project και είναι βασισμένο στην Τρικυμία του Σαίξπηρ. Στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ σε υπέροχη μετάφραση της Τρισεύγενης Παπαϊωάννου. Είναι το δεύτερο βιβλίο της σειράς που διαβάζω – το πρώτο ήταν το Χάσμα του Χρόνου γραμμένο από την Τζάνετ Γουίντερσον στα χνάρια του Χειμωνιάτικου Παραμυθιού – και πραγματικά με εντυπωσίασε η προσέγγιση της Άτγουντ. Περίμενα μια μεταφορά του έργου του Σαίξπηρ στη σύγχρονη εποχή, διατηρώντας τους χαρακτήρες και τα βασικά θέματά του, κάτι που πιστεύω ότι είναι και η βασική δυσκολία των συγγραφέων που έχουν εμπλακεί σ’ αυτό το εγχείρημα. Η Άτγουντ, όμως, όχι μόνο ξεπέρασε με άνεση αυτό που εγώ θεωρώ δυσκολία, αλλά το βιβλίο της είναι μια εκπληκτική μελέτη πάνω στο έργο του Σαίξπηρ.

Ο Φίλιξ υπήρξε καλλιτεχνικός διευθυντής στο φημισμένο Φεστιβάλ του Μακέσιγουεγκ από το οποίο απολύθηκε ξαφνικά. Η καριέρα του στο θέατρο ήταν το βάλσαμο που τον συγκρατούσε μετά την απώλεια της γυναίκας του και τον θάνατο της τρίχρονης κόρης τους. Ο Φίλιξ είχε κάνει σπίτι του το θέατρο και ετοιμαζόταν πυρετωδώς να ανεβάσει την Τρικυμία του Σαίξπηρ, όταν ο πιο κοντινός του συνεργάτης τον πρόδωσε με συνέπεια να χάσει τη δουλειά του και μαζί τη διάθεση για ζωή.

Σοκαρισμένος ο Φίλιξ αποτραβήχτηκε σε ένα μικρό σπιτάκι στην εξοχή όπου έζησε απομονωμένος για περίπου 9 χρόνια. Μόνη του συντροφιά, σε όλο αυτό το διάστημα, το φάντασμα της κόρης του Μιράντας, την οποία φανταζόταν να έχει μεγαλώσει και να ζει μαζί του. Της μιλούσε, της μάθαινε πράγματα, της δίδαξε σκάκι και περνούσε τις μέρες του με την ψευδαίσθηση της παρουσίας της και το όνειρο να εκδικηθεί όσους του στέρησαν τη δουλειά του. Μέχρι που μια μέρα αποφάσισε να επικοινωνήσει ξανά με τον κόσμο και αναζητώντας μια δουλειά βρέθηκε μπροστά σε μια αγγελία που έμοιαζε να είναι η απάντηση στις προσευχές του. Ο Φίλιξ επελέγη να συμμετάσχει στο πρόγραμμα ‘Αλφαβητισμός μέσα από τη Λογοτεχνία’ που γινόταν για τους φυλακισμένους του σωφρονιστηρίου Φλέτσερ και άρχισε να τους διδάσκει Σαίξπηρ με μεγάλη μάλιστα επιτυχία. Δώδεκα χρόνια μετά την απομάκρυνσή του από το Φεστιβάλ Μακέσιγουέγκ, ο Φίλιξ μαθαίνει ότι η ομάδα των ατόμων που ήταν υπαίτιοι για την απόλυσή του πρόκειται να επισκεφθεί το σωφρονιστήριο Φλέτσερ με σκοπό να σταματήσουν τη δράση ‘Αλφαβητισμός μέσα από τη Λογοτεχνία’ για να περικόψουν τα έξοδα της φυλακής. Έτσι βρίσκεται με μια μοναδική ευκαιρία όχι μόνο να πάρει την εκδίκησή του αλλά να διασώσει και το εκπαιδευτικό πρόγραμμα πού τόσα προσέφερε στους έγκλειστους. 

Το μάθημα διαρκούσε από τον Ιανουάριο έως τον Μάρτιο, κι εκείνους τους μήνες ο Φίλιξ έτρεχε με χίλια. Το καλοκαίρι και το φθινόπωρο όμως, που βρισκόταν ξανά όλη την ώρα στο χαμόσπιτό του, ξανάπεφτε σε μελαγχολία. Έπειτα από μια λαμπρή καριέρα σαν τη δική του, τι κατάντια – να κάνει Σαίξπηρ στην ψειρού μ’ ένα τσούρμο κλέφτες, εμπόρους ναρκωτικών, καταχραστές, δολοφόνους, απατεώνες και κομπιναδόρους. Έτσι θα τελείωνε τις μέρες του, μαραζώνοντας στην ερημιά;

«Φίλιξ, Φίλιξ» μονολογούσε. «Ποιόν κοροϊδεύεις;» «Είναι το μέσο για την επίτευξη ενός σκοπού» απαντούσε. «Υπάρχει σκοπός στο βάθος. Και στο κάτω κάτω, είναι θέατρο». «Τι είδους σκοπός;» ξανάλεγε.

Σίγουρα υπήρχε ένας σκοπός. Ένα κλειστό κουτί, κρυμμένο κάπου κάτω απο έναν βράχο, με ένα Ε επάνω που σήμαινε Εκδίκηση. Δεν έβλεπε καθαρά πού πήγαινε, αλλά έπρεπε να ευελπιστεί ότι πήγαινε κάπου.

Και ποιο έργο θα ήταν πιο κατάλληλο για να απλώσει τα δίχτυα του αν όχι η Τρικυμία του Σαίξπηρ, το έργο που προετοίμαζε όταν τον απέλυσαν και το έργο που έχει σαν ένα από τα βασικά του θέματα την εκδίκηση;

Ο Πρόσπερο ο Δούκας του Μιλάνου και βασικός χαρακτήρας της Τρικυμίας του Σαίξπηρ χάνει το θρόνο του και καταφεύγει με την κόρη του Μιράντα σ’ ένα ερημονήσι. Δώδεκα χρόνια αργότερα όσοι συνωμότησαν εναντίον του βρίσκονται κοντά σ’ αυτό το νησί και ο Πρόσπερο έχει την ευκαιρία να τους εκδικηθεί.  Όπως ο Πρόσπερο χρησιμοποίησε τη μαγεία, προκάλεσε την Τρικυμία και δημιούργησε τις παραισθήσεις που έκαναν τους εχθρούς του να παραδεχθούν την αδικία που του έκαναν, έτσι και ο Φίλιξ χρησιμοποιεί την τέχνη του και δημιουργεί ένα ανάλογο σκηνικό με το οποίο παγιδεύει όσους τον πρόδωσαν.

Είναι το νησί μαγικό; αναρωτιέται ο Φίλιξ. Το νησί είναι πολλά πράγματα, αλλά ανάμεσα σ’ όλα αυτά είναι επίσης κάτι που δεν τους έχει αναφέρει.: Το νησί είναι ένα θέατρο. Ο Πρόσπερος είναι ο σκηνοθέτης. Ανεβάζει ένα έργο, μέσα στο οποίο υπάρχει ένα άλλο έργο. Αν τα μαγικά του πιάσουν και το έργο του έχει επιτυχία, θα πετύχει αυτό που ποθεί η καρδιά του. Αν όμως αποτύχει…….

‘Το παιδί της Τρικυμίας’ έχει όλα τα στοιχεία ενός επιτυχημένου βιβλίου.   Έναν δυνατό χαρακτήρα, τον Φίλιξ, ένα στοιχειωμένο χαρακτήρα τη Μιράντα, έντονα συναισθήματα, μυστήριο, μαγεία, δικαίωση αλλά και κάποιες ανάλαφρες στιγμές που εμφανίζονται με το πρόσχημα των κρατουμένων. Το πιο ενδιαφέρον όμως στοιχείο είναι η εμβάθυνση της Ατγουντ στην Τρικυμία και ο τρόπος που την προσάρμοσε για τις ανάγκες του σύγχρονου κοινού.

Ο Φίλιξ είναι ένας πολύπλοκος χαρακτήρας, ματαιόδοξος και πονηρός, αλλά υπηρετεί το θέατρο με απόλυτη αφοσίωση. Μερικές φορές οι αντιδράσεις των κρατουμένων στο έργο που ανεβάζουν είναι αντίθετες με τη δική του ερμηνεία, αλλά αντί να τους απαξιώσει αναγνωρίζει ότι οι ιδέες και οι αντιλήψεις τους έχουν αξία. Όταν τελικά είναι σε θέση να προχωρήσει στην εκδίκησή του, δεν παραπλανά τους τρόφιμους να τον βοηθήσουν, παρά ζητάει τη βοήθειά τους. Αλλά το πιο εμπνευσμένο από όλα είναι η δουλειά που κάνει με τους κρατούμενους – τους μαθητές του. Όλοι τους μετέχουν ενεργά σε κάθε φάση του έργου από τον σχεδιασμό και το στήσιμο των σκηνικών μέχρι τα κοστούμια και τη μουσική και γίνονται μια ομάδα που αναλύει τα θέματα του έργου και οδηγείται σε εμπεριστατωμένες συζητήσεις σχετικά με τους κύριους χαρακτήρες και τα κίνητρά τους.

Εκτός από τη μαγεία και την εκδίκηση το θέμα της ιστορίας που απασχολεί τη συγγραφέα και το εξετάζει με προσοχή είναι το θέμα της φυλακής. Ο Φίλιξ είναι φυλακισμένος στο παρελθόν του, το φάντασμα της Μιράντα φυλακίζεται κοντά του, οι ηθοποιοί του είναι φυλακισμένοι και το σκηνικό του είναι φυλακή. Ενδιαφέρον έχει και το σημείο όπου ο Φίλιξ συζητάει με τους κρατούμενους για τις φυλακές που αναφέρονται στο έργο. Τι είναι τελικά η φυλακή; Ένας τόπος, μια κατάσταση του μυαλού ή οι συνθήκες που οδηγούν σε καταστάσεις που δεν μπορούμε να ελέγξουμε;

Ο αναγνώστης, εν τω μεταξύ, παραμένει φυλακισμένος μέσα στο μυαλό του Φίλιξ, όσο γυρίζει τις σελίδες και παρακολουθεί την ιστορία μέσα από τον φακό του, μέχρι που η επιείκεια της συγγραφέως τον ελευθερώνει. Είναι όμως μια ευχάριστη όσο και αξέχαστη αιχμαλωσία.

Τελειώνοντας θα ήθελα να κάνω μια αναφορά στον τίτλο του βιβλίου. Ο πρωτότυπος τίτλος είναι Hag-seed που σημαίνει τον απόγονο της μάγισσας, στο κείμενο μεταφράζεται ‘στριγκλογεννημένος’ και αρχικά σκέφτηκα ότι παραπέμπει στον Κάλιμπαν. Όμως ο ελληνικός τίτλος, «Το παιδί της Τρικυμίας», με έκανε να σκεφτώ ότι είναι ένας υπαινιγμός της Άτγουντ ότι το βιβλίο της είναι ‘απόγονος-παιδί’ της Τρικυμίας του Σαίξπηρ.

Στα περισσότερα έργα του Σαίξπηρ, ο μεγάλος δραματουργός περνούσε υπαινικτικά κάποια μηνύματα. Έτσι και στην Τρικυμία, όπου ο Πρόσπερο αποκηρύσσει την υψηλή του τέχνη, τη μαγεία, ο Σαίξπηρ δηλώνει την απόσυρσή του από τη θεατρική συγγραφή.

Εκδόσεις : ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ