Το μυθιστόρημα ‘Ο χορευτής του νερού’ έρχεται να ενταχθεί στη μεγάλη σειρά των λογοτεχνικών έργων που φωτίζουν το σκληρό κεφάλαιο της αμερικανικής δουλείας με στόχο την ανάσχεση της λήθης και την αποφυγή διαγραφής του ιστορικού τραύματος από τη δημόσια συνείδηση.

Γεννημένος στη Βαλτιμόρη το 1975 ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Τα-Νεχάσι Κόουτς (Ta-Nehisi Coates) θεωρείται ως ένας από τους πιο σημαντικούς διανοούμενους των ΗΠΑ. Στα δοκίμιά του καθώς και στα άρθρα που δημοσιεύει συχνά στο περιοδικό The Atlantic επικεντρώνεται σε θέματα κοινωνικά, πολιτικά και πολιτιστικά που αφορούν τους Αφροαμερικανούς.

Στο πρώτο του μυθιστόρημα  ‘Ο χορευτής του νερού’ ο Κόουτς  μεταφέρει τους αναγνώστες στις Ηνωμένες Πολιτείες στα χρόνια πριν τον εμφύλιο πόλεμο. Ο ήρωας της ιστορίας είναι ο Χάιραμ Γουόκερ, ένας νεαρός σκλάβος που ζει σε μια φυτεία καπνού που ειρωνικά ονομάζεται Λόκλες (Lockless =χωρίς κλειδαριές, ξεκλείδωτη). Η φυτεία Λόκλες βρίσκεται σε παρακμή όπως και άλλες φυτείες της περιοχής. Πολλοί ιδιοκτήτες αναγκάζονται να μετακομίσουν δυτικά, πουλώντας τους σκλάβους τους για να ανταπεξέλθουν οικονομικά. Οι οικογένειες  διαλύονται και στον πόνο της σκλαβιάς προστίθεται και το άχθος του αποχωρισμού από παιδιά, συζύγους και γονείς. Σκλάβες που βιάστηκαν και γέννησαν τα παιδιά των αφεντικών τους, αναγκάστηκαν στη συνέχεια να τα αποχωριστούν όταν αυτές ή εκείνα δόθηκαν προς πώληση.  Ο  βίαιος χωρισμός των μελών των  οικογενειών των σκλάβων είναι ένα από τα κεντρικά θέματα στην ιστορία του Κόουτς που απεικονίζει τη φρίκη της δουλείας και το τραύμα που προκλήθηκε σ’ αυτούς που αντιμετωπίζονταν ως περιουσιακό στοιχείο του αφεντικού.

Γιός μιας σκλάβας και του λευκού αφεντικού της φυτείας ο Χάιραμ είναι προικισμένος με μια εξαιρετική, φωτογραφική θα έλεγε κανείς, μνήμη. Παρόλο όμως που δεν ξεχνάει τίποτα ‘ήμουν ένα παιδί που θυμόταν όλα τα χθες του με τα πιο ζωηρά χρώματα, και με υφή τόσο πλούσια που θα μπορούσα να την πιώ’,  δεν μπορεί να ανακαλέσει τη μορφή της μητέρας του Ρόουζ που πουλήθηκε από τον πατέρα του όταν ο Χάιραμ  ήταν παιδί. Ο χωρισμός του από τη μητέρα του ήταν τόσο οδυνηρός που όλες οι εικόνες και οι αναμνήσεις του έχουν διαγραφεί. Όταν προσπαθεί να θυμηθεί κάτι από εκείνη το μόνο που βρίσκει είναι  ‘ομίχλη και καπνός’.

Όταν ο πατέρας του συνειδητοποιεί την ευφυΐα του Χάιραμ, τον φέρνει να ζήσει στο μεγάλο σπίτι της φυτείας σαν υπηρέτης του νόμιμου γιού του. Ο Χάιραμ αρχίζει να ελπίζει ότι το ανέφικτο θα γίνει εφικτό και σιγά σιγά θα του αποδοθεί αυτό που του ανήκει· ένα όνομα, μια κληρονομιά ή ακόμη και η ελευθερία του. Σύντομα απογοητεύεται και η δίψα του για ελευθερία μεγαλώνει. Στα 19 του χρόνια αποφασίζει να δραπετεύσει και για να το πετύχει καταφεύγει στο Υπόγειο Δίκτυο.

‘Μόνο εκεί θα μπορούσα να την έχω δει, στην πέτρινη γέφυρα, μια χορεύτρια τυλιγμένη στο απόκοσμο γαλάζιο, γιατί από εκεί πρέπει να την πήραν όταν ήμουν μικρός, τότε που το χώμα της Βιρτζίνια ήταν ακόμα κόκκινο σαν τούβλο και κόκκινο από ζωή, και παρόλο που υπήρχαν κι άλλες γέφυρες απ’ άκρη σ’ άκρη του ποταμού Γκους, από εκεί θα την πέρασαν δεμένη, επειδή αυτή ήταν η γέφυρα που οδηγούσε στον δρόμο που διέσχιζε στριφογυριστός τους πράσινους λόφους και κατηφόριζε στην κοιλάδα κι έπειτα έστριβε προς μια κατεύθυνση, κι αυτή η κατεύθυνση ήταν νότια. […] Και χόρευε τζούμπα στη γέφυρα, με ένα πήλινο κανάτι στο κεφάλι, πυκνή ομίχλη σηκωνόταν από τον ποταμό και περόνιαζε τις γυμνές της φτέρνες, που χτυπούσαν στο πλακόστρωτο και τράνταζαν το κολιέ της που ήταν φτιαγμένο από κοχύλια. Το πήλινο κανάτι παρέμενε ακίνητο· φαινόταν σχεδόν σαν να ήταν κομμάτι της, έτσι, παρόλο που σήκωνε τα γόνατα ψηλά, παρόλο που έσκυβε και λύγιζε τη μέση της, παρόλο που τέντωνε τα χέρια, το κανάτι παρέμενα ακίνητο στο κεφάλι της σαν στέμμα. Και βλέποντας αυτό το απίστευτο κατόρθωμα, ήξερα ότι η γυναίκα που χόρευε τζούμπα, τυλιγμένη στο απόκοσμο γαλάζιο, ήταν η μάνα μου.’

Ο Χάιραμ αφηγείται την ιστορία του σε τρία στάδια ξεκινώντας από τη φυγή του από τη φυτεία, συνεχίζοντας με την εμπλοκή του   στο υπόγειο δίκτυο διαφυγής της Βιρτζίνια – ένα δίκτυο οργανωμένο με οδηγίες και μυστικές διαδρομές τις οποίες χρησιμοποιούσαν οι σκλάβοι δραπέτες στην πορεία τους προς την ελευθερία – και καταλήγει στην επιστροφή του στο Λόκλες για να βοηθήσει στην απελευθέρωση ανθρώπων που αγαπά. Αυτή είναι η διαδρομή του Χάιραμ και ο τρόπος του για να ανακαλύψει τι σημαίνει να είσαι ελεύθερος αλλά και τι θυσία πρέπει να κάνει κάποιος για να ξεπεράσει το τραύμα; 

Ο Χάιραμ πέρα από την αξιοπρόσεκτη μνήμη του έχει κι άλλη μια ‘δύναμη’ που ο Κόουτς ονομάζει ‘Μεταφορά’ η οποία του επιτρέπει να διασχίζει μεγάλες αποστάσεις μέσα σε μια κατάσταση έκστασης στην οποία έρχεται με τη βοήθεια του νερού και την ανάμνηση των δεινών της σκλαβιάς. Σ’ αυτή τη δυνατότητα καθοδηγείται από τη Μωυσή  – μια  μυθιστορηματική εκδοχή της Χάριετ Τούμπμαν. Η Τούμπμαν, ένα από τα πιο εμβληματικά πρόσωπα στην Αμερικανική ιστορία γεννήθηκε στη σκλαβιά από την οποία  κατάφερε να δραπετεύσει αφιερώνοντας στη συνέχεια  τη ζωή της στη διάσωση σκλάβων μέσω του υπόγειου δικτύου που έγινε γνωστό με το όνομα Υπόγειος Σιδηρόδρομος.  

Ο Κόουτς στο μυθιστόρημά του επαναπροσδιορίζει τον υπόγειο σιδηρόδρομο – που οι Έλληνες αναγνώστες γνώρισαν στο βιβλίο του Κόλσον Γουάιτχεντ  ‘Υπόγειος Σιδηρόδρομος’  εκδ. Ψυχογιός – και τον ντύνει με έναν αέρα μαγείας και μυστηρίου δίνοντας με απλό τρόπο σημαντικές πληροφορίες για τον τρόπο που λειτουργούσε αυτό το δίκτυο.

Η Χάριετ αποκαλύπτει στον Χάιραμ ότι η ΄Μεταφορά’  εξαρτάται από την ικανότητα να δημιουργεί αναμνήσεις και να λέει ιστορίες που διακρίνονται από έντονα συναισθήματα αγάπης και απώλειας. ‘Γιατί η μνήμη είναι το άρμα και η μνήμη είναι ο δρόμος και η μνήμη είναι η γέφυρα που οδηγεί από την κατάρα της σκλαβιάς στην ευλογία της ελευθερίας.’

Στην ιστορία του Κόουτς, η μνήμη εξελίσσεται σε υπερδύναμη και οι αναμνήσεις γίνονται μέσο απελευθέρωσης που οδηγεί τους σκλάβους στην ελευθερία. Για τον Χάιραμ, αυτό σημαίνει ότι πρέπει να ανασκάψει και να ανακτήσει τα θαμμένα συναισθήματα και τελικά να τα συνδυάσει με τη ασύνδετη ανάμνηση του χωρισμού του από τη μητέρα του. Έτσι, το να μην έρθει αντιμέτωπος με αυτές τις αναμνήσεις δεν είναι επιλογή του γιατί, όπως τον προειδοποιεί η Χάριετ, ‘Αν ξεχνάς, τότε είσαι στ’ αλήθεια σκλάβος. Αν ξεχνάς, πεθαίνεις.’

Ο Τα-Νεχάσι Κόουτς με το βιβλίο του ‘Ο χορευτής του νερού’  δεν αφηγείται μια στερεοτυπική ιστορία για τη σκλαβιά.  Δεν τραγουδάει το τραγούδι της καταπίεσης, περιγράφοντας όσα ήδη γνωρίζουμε από ντοκιμαντέρ ή βιβλία για το θέμα. Αντίθετα ζωντανεύει τους μύθους και τους θρύλους ενσωματώνοντάς τους στην ιστορία του με  σπαρακτικό ρεαλισμό και περιγράφει την κακοποίηση ολόκληρων γενεών με την τιμωρία και τους βιασμούς να κυριαρχούν στην καθημερινή ζωή σε παρηκμασμένες φυτείες που διοικούνται από μια κοινωνία λευκών χωρισμένων βάσει της οικονομικής τους επιφάνειας που τους κατανέμει σε Αφρόκρεμα, Παρακατιανούς Λευκούς ή Υπηρέτες. Και όλα αυτά χωρίς να παραλείψει να φέρει στο προσκήνιο κι εκείνους που απαλλαγμένοι από προκαταλήψεις για οποιοδήποτε χρώμα του δέρματος τολμούν και αντιστέκονται με σημαία τους τις αξίες, τα ιδανικά τους και αρκετές φορές υψηλό προσωπικό κόστος.

‘«Αλλά η ελευθερία, η πραγματική ελευθερία, είναι κι αυτή αφέντης, βλέπεις – πιο επίμονος, πιο μόνιμος από οποιονδήποτε άθλιο αφέντη» είπε, «Αυτό που πρέπει να δεχτείς τώρα είναι ότι όλοι μας δεσμευόμαστε από κάτι. Κάποιοι είναι δέσμιοι ανθρώπων, με ό,τι συνεπάγεται αυτό. Και άλλοι δεσμεύονται στη δικαιοσύνη. Όλοι πρέπει να ονομάσουν έναν αφέντη που θα υπηρετούν. Όλοι πρέπει να διαλέξουν.»’

‘Ο χορευτής του νερού’ του Τα-Νεχάσι Κόουτς κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΙΚΑΡΟΣ και η προσεγμένη μετάφραση του βιβλίου στα ελληνικά ανήκει στη Βάσια Τζανακάρη.