Το βιβλίο ‘Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά’ είναι χωρίς αμφιβολία ένα από τα σημαντικότερα έργα της αμερικανικής λογοτεχνίας∙  ένα πολιτικό μυθιστόρημα αλλά και μια βαθιά μελέτη του ατομικού εκφυλισμού· ένα βιβλίο για τον ηθικό σχετικισμό και την άποψη της διαφθοράς ως ιστορικού κόστους.

Πρωτοκυκλοφόρησε το 1947  και χάρισε στον δημιουργό του, τον ποιητή, πεζογράφο και πανεπιστημιακό δάσκαλο  Ρόμπερτ Πεν Γουώρεν (Robert Penn Warren, 1905-1989) – τον οποίο ο Σίνκλερ Λιούις χαρακτήρισε ως «τον πιο ταλαντούχο συγγραφέα του Νότου και έναν από τους σπουδαιότερους συγγραφείς της χώρας» – το βραβείο Πούλιτζερ. 

Γραμμένο με άφθαστο λυρισμό και δραματική ένταση, το πολιτικό αυτό μυθιστόρημα, περιστρέφεται γύρω από τη διεφθαρμένη φύση της εξουσίας και το ζήτημα της ευθύνης που αναλαμβάνουν τα άτομα για τις ενέργειές τους, ενώ ταυτόχρονα είναι και μια ηθογραφία της αμερικανικής κοινωνίας της δεκαετίας του ’30.  

‘Ο άνθρωπος συλλαμβάνεται μέσα στην αμαρτία, γεννιέται μέσα στη διαφθορά και περνάει από την μπόχα της πάνας στην αποφορά του σάβανου. Πάντα κάτι υπάρχει.’

Το 1934, στη μέση της Μεγάλης Ύφεσης, και ενώ ο Γουόρεν άρχισε να διδάσκει στο κρατικό πανεπιστήμιο της Λουιζιάνα, είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει την έντονη πολιτική πορεία του Χιούι Λονγκ, ενός δημοφιλούς λαϊκιστή κυβερνήτη, ο οποίος αργότερα δολοφονήθηκε από τον γαμπρό ενός πολιτικού του αντιπάλου. Το δράμα της ζωής του Λονγκ – συμπεριλαμβανομένου του ηθικού παράδοξου ότι η θετική κοινωνική του μεταρρύθμιση περιλάμβανε υψηλό βαθμό διαφθοράς και λανθασμένη πολιτική πρακτική – χρησίμευσε ως έμπνευση για τη δημιουργία του  Γουίλι Σταρκ, του ήρωα του μυθιστορήματος.

Τα γεγονότα του βιβλίου διαδραματίζονται σε ένα κράτος του αμερικανικού νότου που μοιάζει πολύ με τη Λουιζιάνα.  Αφηγητής της ιστορίας είναι ο Τζακ Μπέρντεν ο οποίος συνυφαίνει τη βιογραφία του  και τις φιλοσοφικές του σκέψεις με την ιστορία της πολιτικής πορείας του Γουίλι Σταρκ.

‘Αυτή ήταν η ιστορία του Γουίλι Σταρκ, αλλά είναι και η δική μου ιστορία. Είναι η ιστορία ενός ανθρώπου που έζησε στον κόσμο και για μεγάλο διάστημα ο κόσμος του φαινόταν μονόδρομος και μετά όχι μόνο δεν του φαινόταν πια μονόδρομος, αλλά του φαινόταν και πολύ διαφορετικός.’

Ο Γουίλι Σταρκ γεννήθηκε μέσα στη φτώχεια και δούλεψε σκληρά για να μετατραπεί σιγά σιγά από αγρότης σε δικηγόρο και τελικά στον πιο ισχυρό άνδρα της πολιτείας. Ο Γουίλι ξεκίνησε με ιδεαλισμό τον δρόμο του στην πολιτική σκηνή ενώ η φιλοσοφία του έβαζε τα συμφέροντα των φτωχών πολιτών πάνω από τους πλούσιους και τις πολιτικές ελίτ. Με την έναρξη της Μεγάλης Ύφεσης στη δεκαετία του 1930, το μήνυμα του Γουίλι κέρδισε ένα ευρύ κοινό και αυτός σύντομα έγινε κυβερνήτης. Στην πορεία, ωστόσο, έμαθε ότι για να πετύχει αυτά που υποσχέθηκε πρέπει να παραβλέψει τις αρχές του και να καταφύγει στον εκβιασμό, τον εκφοβισμό και τη δωροδοκία. Σ’ αυτές τις πρακτικές βοηθός του ήταν ο Τζάκ Μπέρντεν, ο οποίος έχοντας γυρίσει την πλάτη του στην αριστοκρατική οικογένειά του, έγινε ένας από τους βασικούς συνεργάτες του Γουίλι.  

‘Ναι, Τζακ, είμαι ο Κυβερνήτης και το πρόβλημα με τους Κυβερνήτες είναι πως νομίζουν ότι δεν πρέπει να διακυβεύεται η αξιοπρέπειά τους. Άκου όμως κι αυτό, δεν υπάρχει τίποτα που να αξίζει τον κόπο να κάνει ο άνθρωπος και ταυτόχρονα να διατηρεί και την αξιοπρέπειά του. Μπορείς να σκεφτείς έστω και ένα θεάρεστο έργο που να το κάνεις χωρίς να χάσεις την αξιοπρέπειά σου; Δεν είναι έτσι η φτιαξιά του ανθρώπου.’

Ο Τζακ, ο αφηγητής – και, ίσως, ο βασικότερος χαρακτήρας –  περιφέρεται άσκοπα στη ζωή, δεν τελείωσε ποτέ τη διατριβή του στην ιστορία, δεν  παντρεύτηκε την πρώτη του αγάπη, την Άνν Στάντον, αντιμετωπίζει δε με απίστευτο κυνισμό τα πάντα  και κάνει ό,τι μπορεί για να παραμείνει ανεξάρτητος από τη ζωή και τους ανθρώπους. Ο ρόλος του είναι να χρησιμοποιεί τις ικανότητές και τις γνώσεις του ως ιστορικός για να βοηθήσει τον Γουίλι να εκβιάσει και να ελέγξει τους αντιπάλους του.  Η θεωρία του είναι πως ό,τι κάνει ο καθένας ελέγχεται από κάποια τυχαία ώθηση «στο αίμα.» Εάν αυτό ισχύει, τότε κανείς δεν έχει καμία ευθύνη για τυχόν συνέπειες που μπορεί να έχουν οι ενέργειές του. Έτσι προστατεύεται από την ευθύνη για όσα έχει κάνει στο παρελθόν και για όσα θα κάνει στο μέλλον. 

Η δουλειά του λοιπόν είναι να ανακαλύπτει κάποιο σκοτεινό μυστικό από το μακρινό παρελθόν του κάθε αντιπάλου, την Αχίλλειο πτέρνα του, για να το χρησιμοποιήσει ο Γουίλι σαν μοχλό πίεσης  ώστε να πετύχει τους στόχους του. Από τις ιδιότυπες αυτές έρευνες δεν ξεφεύγει ‘διότι ίσως δεν γίνεται στ’ αλήθεια να φεύγεις απ’ όλα εκείνα που θέλεις σαν και τι να φύγεις’ ούτε ο ηλικιωμένος δικαστής Ίρβιν, μια πατρική φιγούρα της νιότης του Τζακ και οικογενειακός φίλος, ο οποίος με τον φόβο της αποκάλυψης του παρελθόντος του οδηγείται στην αυτοκτονία.

Τόσο ο  Γουίλι Σταρκ όσο και ο Τζακ Μπέρντεν είναι δαιδαλώδεις χαρακτήρες και παρουσιάζονται περίπλοκα. Και οι δύο ενεργούν με τρόπους που φαίνονται αντιφατικοί, αλλά αυτά τα φαινομενικά αντιφατικά κίνητρα έχουν ρίζες στο παρελθόν τους, στα πράγματα που έκαναν ή που τους συνέβησαν όταν ήταν νεότεροι. 

Η στάση του Τζακ, για παράδειγμα,  δείχνει να έχει σχέση με την αποχώρηση του πατέρα του σε νεαρή ηλικία, την προφανή έλλειψη της συναισθηματική κάλυψης από τη μητέρα του αλλά και την αποτυχημένη σχέση του με την Άνν Στάντον. Έτσι παρόλο που μπορεί να διερευνήσει μια υπόθεση σε βάθος, με ψυχρή ακρίβεια, είναι ανήμπορος να κατανοήσει τα κίνητρα των άλλων και τις συνέπειές τους, ως αποτέλεσμα της άρνησής του να σηκώσει το βάρος της ευθύνης.

Ανάμεσά τους κινείται ένας αριθμός δευτερευόντων χαρακτήρων που εξυπηρετούν την ιστορία και βοηθούν να αναδυθούν τα θέματα του βιβλίου. Η Ανν Στάντον, η πρώτη αγαπημένη του Τζακ και ο μόνος άνθρωπος που δείχνει να αντιδρά στον κυνισμό του. Ο αδελφός της Ανν, ο Άνταμ, ένας γιατρός αλτρουιστής και αφοσιωμένος στο λειτούργημά του που εκπροσωπεί τον  άκαμπτο ηθικό κώδικα του παλαιού Νότου. Η Λούσι Σταρκ, η ταπεινή και περιθωριοποιημένη σύζυγος του Γουίλι, η Σέιντι Μπερκ, η γραμματέας και ερωμένη του και αρκετοί ακόμη.  

Σχεδόν 75 χρόνια έχουν περάσει από την πρώτη έκδοση αυτού του σημαντικού βιβλίου, που μοιάζει επίκαιρο όσο ποτέ, και άπειρες ευχαριστίες και συγχαρητήρια οφείλονται για την έκδοση του στα ελληνικά στις εκδόσεις ΠΟΛΙΣ και στη μεταφράστρια Αθηνά Δημητριάδου για άλλη μια καταπληκτική απόδοση ενός δύσκολου βιβλίου.

‘Έμαθα πως η Ανν Στάντον είχε γίνει ερωμένη του Γουίλι Σταρκ, ότι βάσει κάποιας σκοτεινής και αναγκαίας λογικής του την είχε εκχωρήσει. Ως γεγονός φριχτό, αδύνατον να το αντιμετωπίσω, μου έκλεβε κάτι από το παρελθόν μου, με το οποίο ζούσα εν αγνοία μου μέχρι εκείνη τη στιγμή.

Κι έτσι το ‘σκασα και τράβηξα δυτικά και στη Δύση, στο τέλος της Ιστορίας, ο Τελευταίος Άνθρωπος σ’ εκείνη την Τελευταία Ακτή, στο κρεβάτι του ξενοδοχείου, κι εκεί ανακάλυψα το όνειρο. Το όνειρο εκείνο ήταν το όνειρο πως ολόκληρη η ζωή δεν είναι παρά ο σκοτεινός παλμός του αίματος και ο σπασμός του νεύρου. Όταν τρέπεσαι σε φυγή όσο πιο μακριά  μπορείς, θα το βρίσκεις πάντα αυτό το όνειρο, που είναι το όνειρο της ηλικίας μας. Στην αρχή είναι εφιάλτης, είναι φοβερό, στο τέλος μπορεί, μ’ έναν ιδιαίτερο τρόπο, να σε στηρίζει κάπως και να σε τονώνει. Τουλάχιστον για μένα ήταν, για ένα διάστημα. Με στήριζε γιατί μετά το όνειρο είχα την αίσθηση πως από μια πλευρά η Ανν Στάντον δεν υπήρχε. Οι λέξεις Ανν Στάντον ήταν απλώς ένα όνομα για έναν ιδιαζόντως περίπλοκο μηχανισμό, ο οποίος δεν θα ‘πρεπε να σημαίνει οτιδήποτε για τον Τζακ Μπέρντεν, που και ο ίδιος ήταν άλλος ένας μάλλον περίπλοκος μηχανισμός. Σ’ εκείνη τη φάση, όταν για πρώτη φορά ανακάλυπτα αυτή την οπτική των πραγμάτων – κυριολεκτώ ότι την ανακάλυψα μόνος μου, δεν τη βρήκα στα βιβλία – , ένιωσα πως είχα ανακαλύψει τη μυστική πηγή όλης της δύναμης κι όλης της καρτερίας. Αυτό το όνειρο λύνει όλα τα προβλήματα.

Στην αρχή, όπως είπα, ήταν και υποστηρικτικό και τονωτικό. Διότι μετά το όνειρο δεν υπάρχει κανένας λόγος να μη γυρίσεις πίσω και να μην αντιμετωπίσεις το πρόβλημα που σε έκανε να την κοπανήσεις (έστω και αν πρέπει ν’ αντιμετωπίσεις, κατά τα φαινόμενα, το γεγονός πως, με το να ξεσκαλίσεις την αλήθεια για το παρελθόν, εκχώρησες την Ανν Στάντον στον Γουίλι Σταρκ), γιατί το οποιοδήποτε μέρος όπου μπορείς σήμερα να καταφύγεις θα είναι πια σαν κι αυτό απ’ όπου έφυγες και σε τελική ανάλυση δεν αποκλείεται να επιστρέψεις κάποτε στον τόπο όπου ανήκεις, γιατί το λάθος δεν ήταν ούτε δικό σου ούτε κανενός, γιατί αυτά έχει η ζωή. Και δεν αποκλείεται να επιστρέψεις με καλή διάθεση, γιατί έχεις μάθει δύο πολύ μεγάλες αλήθειες. Πρώτον, ότι δεν γίνεται να χάσεις κάτι που δεν σου ανήκε. Δεύτερον, ότι δεν γίνεται να είσαι ένοχος για ένα έγκλημα που δεν έκανες. Οπότε τελικά στη Δύση υπάρχει και αθωότητα και μια καινούργια αρχή.

Αν, βέβαια, το πιστέψεις το όνειρο που θα ονειρευτείς όταν θα πας εκεί.’

Εκδόσεις : ΠΟΛΙΣ