‘Οι Εκατό Μέρες’ δημοσιεύθηκαν το 1935 όταν πλέον ο Γιόζεφ Ροτ (Joseph Roth 1894- 1939) είχε εγκαταλείψει οριστικά τη Γερμανία και έμενε στη Γαλλία και είναι ένα από τα λίγα έργα του που δεν αναφέρεται στα επακόλουθα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και την κατάρρευση της Αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας ή στην εμφάνιση του κομμουνισμού και του ναζισμού. Σ’ αυτό το βιβλίο, με λίγο λιγότερες από 300 σελίδες, αναδημιουργεί το τέλος μιας άλλης αυτοκρατορίας, της αυτοκρατορίας του Ναπολέοντα, προβάλλοντας αυτό που συμβαίνει όταν οι σελίδες της ιστορίας παίρνουν μια απροσδόκητη τροπή.

Την εύγλωττη απορία για τη θεματική αυτή παρέκκλιση εξηγεί ο ίδιος ο συγγραφέας σε ένα γράμμα του προς τη Γαλλίδα μεταφράστριά του Blanche Gidon – όπως γράφει στο κατατοπιστικό επίμετρο του βιβλίου ο Άγγλος μεταφραστής των Εκατό ημερών, Richard Panchyk :  ‘Με τόνο ίσως υπερβολικό, δήλωσε πως ήθελε να καταγράψει τη μεταμόρφωση του Ναπολέοντα, το πώς από θεός έγινε άνθρωπος, κατά τη διάρκεια των εκατό ημερών της επιστροφής του από τη νήσο Έλβα την άνοιξη του 1815. «Θέλω να δείξω πίσω από τον μεγάλο άνδρα τον ταπεινό άνθρωπο» της έγραψε τον Νοέμβριο του 1934. Τον ενδιέφερε η ιδέα του μεγάλου και τρανού Ναπολέοντα που τώρα για πρώτη φορά στη ζωή του γινόταν πραγματικά μικρός : «Αυτό με γοητεύει».’

Ο Ροτ απεικονίζει σ’ αυτό το βιβλίο,  την Ευρώπη, για άλλη μια φορά σε μια εποχή μεγάλης πολιτικής αναταραχής, η οποία ξεκινά τον Μάρτιο του 1815, με την θριαμβευτική επιστροφή του Ναπολέοντα στο Παρίσι μετά την εξορία του στη νήσο Έλβα και την φυγή του Λουδοβίκου ΙΗ’ στο Βέλγιο.  

‘Ο γέρος βασιλιάς έφευγε φοβούμενος την απειλή ενός μεγάλου ίσκιου, του ίσκιου του τρομερού Αυτοκράτορα Ναπολέοντα, που εδώ και είκοσι μέρες όλο και πλησίαζε την πρωτεύουσα. Ο Αυτοκράτορας πλησίαζε, ο ίσκιος του προπορευόταν – κι ήταν ίσκιος βαρύς. Σκίαζε απ’ άκρη σ’ άκρη τη Γαλλία, τον κόσμον ολόκληρο. Τον ήξεραν και στη χώρα του και παντού στη γη. Η μεγαλοσύνη  ήταν αλλιώτικη από κείνη των γεννημένων βασιλιάδων : είχε δική του τη μεγαλοσύνη της δύναμης. Το στέμμα του δεν το ‘χε κληρονομήσει· το ‘χε κατακτήσει, το ‘χε αποκτήσει με τη βία. Ήταν από άσημη κι ασήμαντη οικογένεια. Αλλά η δόξα του φώτιζε ακόμα και τους άγνωστους αφανείς προγόνους του. Τους έδινε αυτός απ’ τη λάμψη του, αντί να παίρνει  απ’ τη δική τους, όπως γίνεται συνήθως με τους γεννημένους αυτοκράτορες και βασιλιάδες. Συγγένευε, λοιπόν, τόσο με το ανώνυμο πλήθος όσο και με τους γαλαζοαίματους άρχοντες. Ανεβαίνοντας στο θρόνο, φορώντας το στέμμα, ανέβασε στο θρόνο κι έστεψε μαζί του με κορόνα βασιλική όλους τους απλούς ανθρώπους, τα πλήθη δίχως όνομα, τον φτωχό λαό. Κι έτσι ο λαός τον αγαπούσε. Χρόνια τώρα τρομοκρατούσε, νικούσε, έπαιρνε φαλάγγι τους ισχυρούς του κόσμου. Γι’ αυτό και οι ανίσχυροι τον αναγνώριζαν άρχοντά τους, τον θεωρούσαν εκδικητή και σωτήρα τους. Τον αγαπούσαν, επειδή έμοιαζε ίδιος μ’ αυτούς – κι επειδή ήταν πολύ πιο μεγάλος απ’ αυτούς. Έπαιρναν παράδειγμα από κείνον· έπαιρναν θάρρος.

Το όνομα του αυτοκράτορα το ήξερε όλος ο κόσμος – λίγοι όμως ήξεραν τον ίδιον. Γιατί σαν αληθινός βασιλιάς ήταν κι αυτός μοναχικός κι απόμακρος. Ήταν πολλοί αυτοί που τον αγαπούσαν  και τον μισούσαν, αυτοί που τον φοβούνταν και τον λάτρευαν· αλλά ελάχιστοι τον γνώρισαν και τον καταλάβαιναν. Ο κόσμος μπορούσε να τον αγαπάει, να τον μισεί, να τον φοβάται, να τον λατρεύει, σαν να ‘ταν θεός. Κι αυτός ήταν άνθρωπος.

Αγαπούσε, μισούσε, φοβόταν, σεβόταν κι ο ίδιος. Ήταν μαζί δυνατός και αδύναμος, παράτολμος και δειλός, πιστός και προδότης, παθιασμένος και αδιάφορος, περήφανος και απλός, υπερόπτης και ταπεινός, βίαιος και ανήμπορος, πιστός και δύσπιστος.

Στη διάρκεια των εκατό ημερών που μεσολάβησαν από την επάνοδο του Ναπολέοντα από την νήσο Έλβα μέχρι την παροιμιώδη ήττα του στο Βατερλώ, ο Ροτ δεν αφηγείται επιτεύγματα ή στιγμές δόξας, δεν υιοθετεί έναν επικό τόνο, ούτε στέκεται στα ιστορικά γεγονότα και την τραγική μοίρα του Ναπολέοντα· το ιστορικό πλαίσιο δεν είναι για τον συγγραφέα μια περίοδος δημιουργίας ενός αξέχαστου έπους. Αντίθετα, ‘Οι Εκατό Μέρες’ είναι μια ιστορία στοχασμού όπου ο αυτοκράτορας περνά από την κατάσταση του ημίθεου σε εκείνη του θνητού, του ηττημένου που γνωρίζει τα όριά του. Ο Ναπολέων παρουσιάζεται μέσα από την καθημερινή του ζωή, κυριαρχημένος από εσωστρέφεια, ανασφάλεια και αναμνήσεις. Θυμάται την Ιωσηφίνα, νοσταλγεί τον γιό του, συναισθάνεται την αγωνία της μητέρας του, φοβάται τους εχθρούς του και περισσότερο απ’ όλους τον χρόνο. Γύρω του περιστρέφεται ένα σμάρι συνηθισμένων ανθρώπων που τον αντιμετωπίζουν με δέος υπογραμμίζοντας έτσι την ανθρώπινη αυτή διάστασή του. Μεταξύ τους η νεαρή πλύστρα των ανακτόρων Αντζελίνα Πιέτρι που είναι κρυφά ερωτευμένη μαζί του, ο μικρός τυμπανιστής γιός της που ακολουθεί τον Ναπολέοντα στο Βατερλώ με φυλαχτό ένα κλεμμένο μαντήλι του αυτοκράτορα, μια υπάλληλος των ανακτόρων που προβλέπει στα χαρτιά την επερχόμενη ήττα αλλά δεν την αποκαλύπτει, πολίτες που όταν τον βλέπουν νικημένο αρνούνται να τον αναγνωρίσουν. Ανάμεσα στους άλλους κι ένας μοναδικός χαρακτήρας, ένας βετεράνος κουτσός στρατιώτης ο Πολωνός τσαγκάρης Βοκούρκα που όπως μας ενημερώνει στο επίμετρο του βιβλίου ο Richard Panchyk ήταν πρόσωπο υπαρκτό, φίλος του παππού του Ροτ και μάλιστα αυτός που του πρωτομίλησε για τον Ναπολέοντα!

Και ενώ ο μέγας στρατηλάτης περιπλανιέται κυριολεκτικά στο μυθιστόρημα, ο συγγραφέας, μέσα από την αφήγηση του άλλου χαρακτήρα του βιβλίου, της ερωτευμένης Αντζελίνα Πιέτρι, ζωντανεύει υπέροχα τη λατρεία προς τον ηγέτη και διερευνά το ανθρώπινο κόστος αυτής της λατρείας.

Με μια γλώσσα αναμφίβολα ποιητική, ο Ροτ σ’ αυτό το βιβλίο προσφέρει μια ιστορία για την άνοδο και την πτώση του Ναπολέοντα που διαβάζεται ως αλληγορία για την τρέλα των σύγχρονων πολέμων και της πολιτικής, τη φρενίτιδα του όχλου, την προσωπολατρία καθώς και για τον παραλογισμό που συχνά ακολουθεί την εξουσία. 

Το βιβλίο ‘Οι Εκατό Μέρες’ κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΑΓΡΑ σε εξαιρετική μετάφραση της Μαρίας Αγγελίδου και συνοδεύεται από φυλλάδιο με κείμενο του Claudio Magris για τον Γιόζεφ Ροτ με τίτλο ‘Δεν αρχίζω’.

Εκδόσεις : ΑΓΡΑ