‘Η χαμένη κόρη’ είναι το τρίτο μυθιστόρημα της Έλενα Φερράντε που δημοσιεύτηκε το 2006. Παρότι αρκετά σύντομο – μόλις 180 σελίδες – είναι ένα βιβλίο σκοτεινό αλλά και επώδυνα ειλικρινές.

Το θέμα του βιβλίου είναι η μητρότητα και η Φερράντε καταπιάνεται μ’αυτό, αναλύοντας με προσοχή την περίπλοκη σχέση της μητέρας με την κόρη και γράφοντας ενοχλητικές αλήθειες για εκείνες τις μητέρες και τις κόρες που προσπαθούν να είναι και τα δύο.

Η Λήδα, η ηρωίδα του βιβλίου, παραδέχεται στο πρώτο κιόλας κεφάλαιο ότι  ‘Τα πιο δύσκολα πράγματα για τα οποία καλούμαστε να μιλήσουμε είναι αυτά που εμείς οι ίδιοι δεν μπορούμε να καταλάβουμε.’ και μ’ αυτή την παραδοχή προετοιμάζει τον αναγνώστη για την ενδοσκόπηση που θα ακολουθήσει.

Η Λήδα είναι μια καθηγήτρια πανεπιστημίου που μετά το διαζύγιό της  ζει στη Φλωρεντία με τις δύο κόρες της. Όταν οι κόρες της αποφασίζουν να μετακομίσουν στο Τορόντο που ζει ο πατέρας τους για να ολοκληρώσουν τις σπουδές τους, η Λήδα καταλαμβάνεται από μια πρωτόγνωρη αίσθηση ελευθερίας και αποφασίζει να φύγει για διακοπές σε μια παραλιακή περιοχή στις ακτές του Ιονίου.

‘Όταν οι κόρες μου μετακόμισαν στο Τορόντο, όπου ζούσε και εργαζόταν από χρόνια ο πατέρας τους, ανακάλυψα προς μεγάλη μου και αμήχανη έκπληξη ότι δεν ένιωθα την παραμικρή στενοχώρια· αν μη τι άλλο, αισθανόμουν ανάλαφρη λες και μόλις τότε τις είχα φέρει εντέλει στον κόσμο. Για πρώτη φορά μετά από σχεδόν είκοσι πέντε χρόνια δεν είχα το άγχος της φροντίδας τους.’

Στις διακοπές της η Λήδα περνά τον καιρό της, δουλεύοντας, διαβάζοντας και απολαμβάνοντας τη θάλασσα.  Ο μεσογειακός ήλιος όμως σύντομα βγάζει στην επιφάνεια τις ενοχλητικές σκιές που κρύβει μέσα της και η αρχική αίσθηση ελευθερίας μετατρέπεται  σε ανηλεή αναμέτρηση με τις αποφάσεις, τα πιστεύω και τα θέλω της. Αφορμή γι’ αυτό είναι μια θορυβώδης ναπολιτάνικη οικογένεια με την οποία συναντιέται καθημερινά στην παραλία. Τους παρατηρεί, τους μελετά, και προσπαθεί κρυφά να ανακαλύψει τις σχέσεις και τους ρόλους τους. Στη συντροφιά βρίσκεται και μια νεαρή μητέρα με την μικρή της κόρη, στην οποία αφιερώνει όλη της την προσοχή. Η Νίνα, η νεαρή μητέρα της τρίχρονης Έλενας, (αλήθεια τί γίνεται μ’ αυτά τα ονόματα ξανά και ξανά στα έργα της Φερράντε;) προσέχει κι εκείνη τη Λήδα και σύντομα αρχίζουν να ανταλλάσσουν λίγες κουβέντες. Η μικρή ασχολείται συνεχώς με την κούκλα της τη Νάνι που δεν την αφήνει ούτε στιγμή.

Όσο γοητεύεται η Λήδα από τη φασαριόζικη παρέα, άλλο τόσο αισθάνεται ενοχλημένη αφού αυτοί οι άνθρωποι εκπροσωπούν έναν κόσμο από τον οποίο εκείνη δραπέτευσε με την απόφαση να μην επιστρέψει ποτέ ξανά. Ναπολιτάνα στην καταγωγή η Λήδα, παρατηρεί συμπεριφορές και ακούει εκφράσεις που ξυπνούν μέσα της αναμνήσεις και αισθήματα ντροπής και αγωνίας. ‘Από την ηλικία των δεκατριών δεκατεσσάρων ετών λαχταρούσα την αστική κοσμιότητα, τα όμορφα ιταλικά, μια ωραία εκλεπτυσμένη και στοχαστική ζωή.  Η Νάπολη φάνταζε στα μάτια μου σαν ένα κύμα που θα με έπνιγε.’

Η Λήδα έχει αποκοπεί από το σκληρό υπόβαθρο της εργατικής τάξης από το οποίο προήλθε, έχει μορφωθεί, έχει πετύχει επαγγελματικά, έχει αναγνωριστεί αλλά η σύγκρουσή της με το παρελθόν και ειδικά με τη μητέρα της δεν έχει επιλυθεί.

‘Αυτοί οι άνθρωποι με εξόργιζαν. Είχα γεννηθεί σε ένα παρόμοιο περιβάλλον, οι θείοι μου, τα ξαδέρφια μου, ο πατέρας μου συμπεριφέρονταν έτσι, με αυτή την αλαζονική εγκαρδιότητα. Φιλοφρονητικοί, συνήθως πολύ κοινωνικοί, κάθε ερώτηση στο στόμα τους ηχούσε σαν μια εντολή συγκαλυμμένη πίσω από μια πλαστή πραότητα και ενίοτε ήξεραν πώς να γίνονται χυδαία προσβλητικοί και βίαιοι.’

 Η Λήδα παρακολουθεί με εμμονή τη Νίνα και την κόρη της και τη στενή τους σχέση και θυμάται τη δική της δύσκολη παιδική ηλικία και τη σχέση με τη δική της μητέρα.
Μια μέρα η Έλενα χάνεται στο πλήθος της παραλίας και η Λήδα τη βρίσκει και την επιστρέφει στην οικογένειά της. Το κοριτσάκι όμως είναι απαρηγόρητο γιατί έχει χάσει την κούκλα του. Την κούκλα σε μια απερίσκεπτη παρόρμηση την έχει πάρει η Λήδα. Οι λόγοι που την ώθησαν ασυνείδητα να κλέψει τη Νάνι δεν είναι κατανοητοί ούτε στην ίδια. Είναι κάτι που κρύβεται στο πιο σκοτεινό μέρος της ύπαρξής της και του παρελθόντος της και μοιάζει σαν να ήρθε η ώρα να το αναζητήσει και να το αναγνωρίσει. Αυτή η χωρίς νόημα πράξη στην οποία δεν μπορεί να αναγνωρίσει το κίνητρο, γίνεται η αφορμή να ανατρέξει στους λόγους που την έκαναν να εγκαταλείψει πρώτα τη γενέτειρά της, στη συνέχεια τον γάμο της και τέλος τις κόρες της. Γιατί ανεξάρτητα από το πόσο μακριά ταξιδεύει κανείς από τις ρίζες του, το μόνο που χρειάζεται είναι μια υπενθύμιση από το πού ήρθε για να βυθιστεί και πάλι πίσω σε αυτό το περιβάλλον, ανασύροντας όλους τους φόβους του.

Η κούκλα της Έλενας ξεδιπλώνει μια πλημμύρα αναμνήσεων από τη δυστυχισμένη παιδική ηλικία της Λήδας, καθώς και τη φορτισμένη ενηλικίωσή της, όταν, ως νεαρή μητέρα, θυσίασε τα όνειρά της για να φροντίσει την οικογένειά της.

Θυμάται τη μόνιμη απειλή της μητέρας της ότι θα φύγει και δεν θα την ξαναδούν ποτέ, μια απειλή που εκείνη δεν πραγματοποίησε, ενώ αντίθετα την έκανε πράξη η ίδια η Λήδα.

Η Λήδα που αισθάνθηκε την ασφυξία και την κούραση του ρόλου της μητέρας και θέλησε να δραπετεύσει. Η Λήδα που παράκουσε τις πεποιθήσεις του κοινωνικού περιβάλλοντος ότι η γυναίκα πρέπει πρώτα απ’ όλα να είναι μητέρα και σύζυγος και αποφάσισε να δώσει προτεραιότητα στον εαυτό της. Η Λήδα που θεώρησε τη μητρότητα τροχοπέδη στη πραγματοποίηση των φιλοδοξιών της και εγκατέλειψε τις κόρες της για τρία χρόνια. Κι όταν γύρισε ήταν πια αδύνατον να αποκαταστήσει τη ζημιά που έκανε η φυγή της τόσο στην ίδια όσο και στα παιδιά της στα οποία ξαναγύρισε ‘Γιατί συνειδητοποίησα ότι δεν ήμουν ικανή να δημιουργήσω κάτι δικό μου που μπορούσε να συγκριθεί μ’ εκείνες.’

Όλη την αμφιθυμία των συναισθημάτων που αντιμετωπίζει μια μητέρα τη βρίσκουμε στον πιο σημαντικό χαρακτήρα όλης της ιστορίας: ένα αντικείμενο, την κούκλα Νάνι, που αγαπήθηκε έντονα από την Έλενα, και στην οποία το μικρό κορίτσι αφιερώνει όλη του την προσοχή. Η Νάνι λοιπόν γίνεται το σύμβολο της μητρότητας όπως παλαιότερα ήταν μια άλλη κούκλα για τη Λήδα. ‘Τι σου είναι η κούκλα αν είσαι κοριτσάκι.’, σκέφτεται.

Η Χαμένη Κόρη είναι μια ιστορία όπου το παρελθόν είναι εξίσου σημαντικό με το παρόν ενώ η πλοκή δίνει την εντύπωση ότι  το μυθιστόρημα αποτελεί σημαντικό μέρος του έργου της Φερράντε. Από όλες τις ηρωίδες της μυστηριώδους συγγραφέως, η Λήδα φαίνεται να είναι η φιγούρα που είναι πιο κοντά στη δημιουργό της, επιτακτική και βίαια ειλικρινής, μια γυναίκα που δεν κομίζει καθολικές αλήθειες με την αναφορά στα περιστατικά που περιγράφει αλλά προτρέπει τον αναγνώστη να αναλογιστεί τους προβληματισμούς της για την επιλογή  μεταξύ μητρότητας και προσωπικών επιθυμιών.

Το βιβλίο ‘Η Χαμένη Κόρη’  της Έλενα Φερράντε κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗΣ και η υπέροχη μετάφρασή του οφείλεται στη Δήμητρα Δότση.

Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗΣ

Για το βιβλίο ‘Η Χαμένη Κόρη’  και τις γνώμες των μελών της Λέσχης Ανάγνωσης Passe Partout Reading, δείτε κι εδώ.