‘Το σήμα των τεσσάρων’ είναι το δεύτερο μυθιστόρημα του σερ Άρθουρ Κόναν Ντόιλ (Arthur Conan Doyle, 22 Μαΐου 1859 – 7 Ιουλίου 1930) με ήρωα τον θρυλικό Σέρλοκ Χόλμς. Ο χαρακτήρας του διάσημου ντετέκτιβ είναι εμπνευσμένος κατά μία άποψη, από τον ερασιτέχνη ιδιωτικό ντετέκτιβ Ογκίστ Ντιπέν, λογοτεχνικό ήρωα του Έντγκαρ Άλλαν Πόε, ενώ κατά μία άλλη έχει βασιστεί στον Τζόζεφ Μπελ, έναν πρώην καθηγητή του συγγραφέα. Ο ιδιοφυής και εκκεντρικός ντετέκτιβ συστήθηκε στο αναγνωστικό κοινό το 1887 με το βιβλίο ‘Σπουδή σε Κόκκινο’ και σήμερα – περισσότερο από 100 χρόνια αργότερα – το ενδιαφέρον των αναγνωστών αστυνομικής λογοτεχνίας για τις περιπέτειές του και τον τρόπο διαλεύκανσής τους διατηρείται αναλλοίωτο. Μαζί του δημιουργείται και ο βοηθός και αφηγητής των κατορθωμάτων του, ο δόκτωρ Ουώτσον,  ένας γιατρός, βετεράνος του πολέμου του Αφγανιστάν που μένει μαζί με τον Σέρλοκ Χολμς στο Λονδίνο, στο διαμέρισμα 221β της οδού Μπαίηκερ και τον συντροφεύει στις αποστολές του.

Τρία χρόνια μετά το ‘Σπουδή σε Κόκκινο’ ο Άρθουρ Κόναν Ντόιλ γράφει το ‘Σήμα των Τεσσάρων’ και εδραιώνει τη θέση  του εμβληματικότερου ντετέκτιβ στην ιστορία της αστυνομικής λογοτεχνίας.

Το ‘Σήμα των τεσσάρων’ ξεκινά με τον Σέρλοκ Χολμς και τον Δρα Ουώτσον στο διαμέρισμά τους. Επειδή δεν έχει κάποια υπόθεση να εξιχνιάσει, ο Σέρλοκ Χολμς και αφού δεν έχει τίποτα στο οποίο να επικεντρώσει τις απίστευτες δυνάμεις του καταφεύγει σε μια δόση κοκαΐνης, – μια συνήθεια η οποία σοκάρει σήμερα με την ειλικρίνεια και την αμεσότητα που καταγράφεται στο βιβλίο, την εποχή εκείνη όμως η χρήση κοκαΐνης και ηρωίνης δεν ήταν παράνομη, παρόλο που οι συνέπειες της χρήσης αυτών των ναρκωτικών ήταν γνωστές.

Λίγο αργότερα όμως μια νέα γυναίκα, η Μαίρη Μόρσταν (μετέπειτα σύζυγος του δρ Ουώτσον), εμφανίζεται στην πόρτα τους ζητώντας τη βοήθεια του ‘μόνου ιδιωτικού ντετέκτιβ που έρχονται να τον συμβουλευτούν’ και ο Σέρλοκ Χολμς ανασυντάσσει τις δυνάμεις του και ρίχνεται με ενδιαφέρον στην περίπλοκη υπόθεση που του ανατίθεται.

‘Δώστε μου το πιο αφηρημένο κρυπτογράφημα ή την πιο σύνθετη ανάλυση, και τότε πράγματι βρίσκομαι στην ατμόσφαιρα που μου ταιριάζει. Τότε μπορώ να στερηθώ τα τεχνητά διεγερτικά. Πόσο όμως απεχθάνομαι τη θλιβερή ρουτίνα της ζωής! Μου είναι απαραίτητη μια διανοητική έξαρση: αυτός είναι εξάλλου κι ο λόγος που διάλεξα αυτό το ιδιόρρυθμο επάγγελμα, ή ακόμα πιο σωστά γι’ αυτό το δημιούργησα, αφού είμαι μοναδικός στο είδος μου στον κόσμο.’

Η μις Μόρσταν είναι κόρη αξιωματικού που υπηρετούσε στην Ινδία και εξαφανίστηκε ανεξήγητα, μόλις επέστρεψε στην Αγγλία, πριν από δέκα χρόνια. Τα τελευταία έξι χρόνια, την ίδια ημερομηνία κάθε χρόνο, η μις Μόρσταν λαμβάνει ένα ανώνυμο δέμα που περιέχει ένα μεγάλο μαργαριτάρι. Ωστόσο πρόσφατα έλαβε ένα σημείωμα από τον αποστολέα των μαργαριταριών που της ζητούσε να συναντηθούν. Ζητά λοιπόν τη συμβουλή του Σέρλοκ Χολμς για τον τρόπο που πρέπει να αντιμετωπίσει την πρόσκληση και εκείνος με ενθουσιασμό αναλαμβάνει να τη συνοδεύσει σ’ αυτή τη συνάντηση και να ρίξει φως στο μυστήριο.

Και την ιστορία αυτή την αφηγείται ο Δρ Ουώτσον ο οποίος, παράλληλα με την περιγραφή της εξέλιξης της έρευνας, μας δίνει πληροφορίες για τον χαρακτήρα του Σέρλοκ Χολμς, τον τρόπο που εργάζεται και όλες εκείνες τις συνήθειες που έχουν αποδοθεί στον χαρακτήρα και οι αναγνώστες σήμερα θεωρούν δεδομένες. Όπως ότι ήταν ένας εξαιρετικός μποξέρ, ένας έμπειρος παίχτης βιολιού και τρομερά ικανός στις μεταμφιέσεις. Ότι δεν τον ενδιαφέρει να παντρευτεί και να κάνει οικογένεια ‘Αλλά ο έρωτας είναι συγκινησιακό θέμα και η ροπή προς τη συγκίνηση αντιτίθεται πάντα στην ψυχρή αντικειμενική λογική που εγώ τοποθετώ πάνω απ’ όλα. Προσωπικά, δεν θα παντρευτώ ποτέ, από φόβο μήπως διαστραφεί η κριτική μου ικανότητα’. Ότι  συγκρατεί μόνο τις γνώσεις που είναι χρήσιμες για τη δουλειά του και του αρέσει να ασχολείται με πειράματα.

Σ’ αυτό το βιβλίο συναντάμε για πρώτη φορά και τον Τόμπυ, το κυνηγόσκυλο με την απίστευτη όσφρηση για το οποίο ο Σέρλοκ Χολμς λέει ότι «Προτιμώ τη βοήθεια του Τόμπυ από τη συμπαράσταση όλης της Σκώτλαντ Γυαρντ’, καθώς και την ομάδα των ελεύθερων σκοπευτών της Μπαίηκερ Στρητ, τα αλητάκια με τη στρατιωτική πειθαρχία που παζαρεύουν την αμοιβή τους και βοηθούν στις έρευνες.

‘Το σήμα των τεσσάρων΄ είναι ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον επεισόδιο στην  ιστορία του Σέρλοκ Χολμς.  Σ’αυτό αποτυπώνεται ο αναλυτικός τρόπος σκέψης του και οι μέθοδοι που χρησιμοποιεί για να καταλήξει σε συμπεράσματα. Η ίδια η ιστορία του βιβλίου – πέρα από τις πληροφορίες που παίρνουμε για τον κεντρικό ήρωα – έχει αρκετά στοιχεία που την κάνουν ενδιαφέρουσα όπως ιστορικά γεγονότα, έναν κλεμμένο θησαυρό, μια ιστορία αγάπης, φόνο με δηλητηριασμένα βέλη, γραφικές περιγραφές, ήρωες διεφθαρμένους και ήρωες με υψηλά ιδανικά και τέλος τη δικαίωση.

Όπως και στις περισσότερες από τις ιστορίες του Σέρλοκ Χολμς, έτσι κι εδώ, το μυστήριο εξιχνιάζεται πριν το τέλος του βιβλίου και ο ντετέκτιβ έχει την ευκαιρία να ανακρίνει προσωπικά τον δράστη για να αναπτυχθεί πλήρως η ιστορία και να απαντηθούν όλα τα ερωτήματα.

Και όταν όλα τελειώσουν, η αστυνομία επιβραβεύεται και για εκείνον υπάρχει πάντα η κοκαΐνη μέχρι το επόμενο μυστήριο.

‘Για ό,τι έχει σχέση με διαλεύκανση, με έρευνα, εγώ είμαι το Ανώτατον Εφετείον. Όταν ο Γρέγκσον, ο Λεστράντ ή ο Άθελνέυ Τζόουνς δεν βρίσκουν άκρη – πράγμα που κοντεύει να τους γίνει συνήθεια, για να πούμε και την αλήθεια – εμένα έρχονται να βρουν. Εξετάζω τα δεδομένα σαν εμπειρογνώμων και εκφέρω τη γνώμη ενός σπεσιαλίστα. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις δεν ζητώ καμιά επίσημη αναγνώριση του ρόλου μου. Το όνομά μου δεν γράφεται στις εφημερίδες. Η δουλειά αυτή καθεαυτή, η ευχαρίστηση να βρίσκω ένα πεδίο εξάσκησης για τα προσωπικά μου χαρίσματα, είναι η υψηλότερη ανταμοιβή μου.’

Παρόλο που ο Άρθουρ Κόναν Ντόιλ δημιούργησε έναν από τους πιο διάσημους χαρακτήρες του κόσμου, ωστόσο ο συγγραφέας αισθανόταν, κατά κάποιο τρόπο, παγιδευμένος από τη διαδεδομένη δημοτικότητα του φανταστικού ντετέκτιβ. Έτσι το 1893 αποφασίζει να ‘σκοτώσει’ τον ήρωά του στους καταρράκτες του Ράιχενμπαχ. Το κοινό του εξαγριώθηκε, με πρώτη απ’ όλους τη μητέρα του συγγραφέα που διάβαζε μανιωδώς τις ιστορίες του. Περισσότεροι από 20.000 άνθρωποι ακύρωσαν τις συνδρομές τους στα περιοδικά που δημοσιευόντουσαν οι περιπέτειες του Σέρλοκ Χολμς ενώ αρκετοί Λονδρέζοι κυκλοφορούσαν με μαύρες κορδέλες στα καπέλα τους σε ένδειξη πένθους. Όταν ο Ντόιλ τιμήθηκε με τον τίτλο του σερ, έλαβε αρκετές επιστολές που τον συνέχαιραν που είχε γίνει σερ Σέρλοκ Χολμς!  Στο βιβλίο ‘Γράφοντας τις ζωές των άλλων’ (εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗΣ, 2014), στο κεφάλαιο που αναφέρεται στον Άρθουρ Κόναν Ντόιλ, ο Χαβιέρ Μαρίας γράφει : ‘Θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί ότι τον ενοχλούσε που τον συνέχεαν με τον Σέρλοκ Χολμς, αλλά μάλλον τα πράγματα δεν ήταν ακριβώς έτσι· μάλλον αυτό που τον ενοχλούσε ήταν ότι δεν τον συνέχεαν αρκετά με τον διάσημο ντετέκτιβ, δηλαδή ότι πολύς κόσμος τον έβλεπε μάλλον σαν τον δρα Γουώτσον παρά σαν τον Σέρλοκ. Είχε επίγνωση ότι το παρουσιαστικό του παρέπεμπε μάλλον στον χρονικογράφο του Σέρλοκ Χολμς παρά στον ίδιο τον ντετέκτιβ.’ Και πιο κάτω : ‘ Εντούτοις ο πραγματικός λόγος της αντιπάθειας ή της αδιαφορίας του για τον ήρωά του δεν ήταν αυτός, αλλά εκείνος που είχε γράψει στη μητέρα του και τον οποίο επανέλαβε αργότερα : «… πιστεύω ότι, αν δεν είχα επινοήσει ποτέ τον Χολμς, που πάντα επισκίαζε το μείζον έργο μου, τότε η θέση μου στη λογοτεχνία θα ήταν πιο ισχυρή.’

Ο Άρθουρ Κόναν Ντόιλ  στην πολύχρονη συγγραφική του πορεία έγραψε κι άλλα έργα, κυρίως ιστορικά, τα οποία θεωρούσε πολύ ανώτερα από τα αστυνομικά. Αλλά ο Σέρλοκ Χολμς είχε τόσο μεγάλο αντίκτυπο στο αναγνωστικό κοινό και ο συγγραφέας δεχόταν τόσο μεγάλες χρηματικές προσφορές  από τους εκδότες, που αισθάνθηκε υποχρεωμένος να συνεχίσει τη συγγραφή των περιπετειών του ντετέκτιβ. Έτσι το 1902 τον επαναφέρει στη ζωή και συνεχίζει να γράφει τα κατορθώματά του μέχρι τη δεκαετία του ’20. Ο χαρακτήρας του Σέρλοκ Χολμς, ζει και εμφανίζεται σε ταινίες και τηλεοπτικές σειρές μέχρι σήμερα.

Το βιβλίο ‘Το σήμα των τεσσάρων’ έχει εκδοθεί το 1985 από τις εκδόσεις ΑΓΡΑ σε μετάφραση Άννας Αντωνίου και το διάβασα από αντίτυπο που δανείστηκα από τη βιβλιοθήκη του Κολλεγίου Αθηνών, αφού είναι εξαντλημένο.

Εκδόσεις : ΑΓΡΑ